Z kroniki szkolnej…

Jak powstawała, jak kształtowały się jej „mury” i czyją zasługą jest jej obecny kształt? Oczywiście chodzi tu o sadowieńską szkołę.

Obecnie w jej obrębie znajduje się kilka placówek oświatowych: Szkoła Podstawowa im. Czesława Wycecha, Gimnazjum im. bł. ks. Edwarda Grzymały i Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych, w tym Liceum Ogólnokształcące im. Władysława Orkana, Technikum Żywienia i Usług Gastronomicznych i Zasadnicza Szkoła Zawodowa.

Najdawniejsze wiadomości o pierwszej szkole w Sadownem znajdujemy w zapisach kroniki parafialnej, która wspomina, że „w roku 1580 Kapituła Warszawska wydzielając dla kościoła włókę ziemi pszennej w Kołodziążu” na jego uposażenie „pobudowała również przy kościele szkołę dla nauki dzieci włościańskich ze swoich dóbr i opłacała nauczyciela”. Pierwszymi nauczycielami, aż do końca wieku XVII, byli – jak wspomina kronika – „wielce szanowani i przez ogół poważani: Adam Płoński, Tomasz Brokowski (Brokoniusz), Tomasz Obrucki, Bieleński, Biniewski i Ostrowski”. Jak długo trwała ta szkoła trudno jest ustalić? Nie wiadomo również, kiedy upadła, ponieważ brak jest dalszych śladów o jej istnieniu na długo przed ostatnim rozbiorem kraju.

Z dalszych zapisów tej kroniki wynika, że na początku wieku XIX szkoły nie było – mówią o tym notatki z lat 1810 i 1832, zaś z roku 1835 wizytacja kanoniczna wspomina, że „szkoły żadnej nie ma, organista tylko uczy dzieci, których wieśniacy w małej liczbie pragną kształcić w zasadach wiary i sztuce czytania”. Inny zapis mówi „że w roku 1839 szkoły nie ma, ale dziedzic wyznaczył 3 morgi gruntu dla nauczyciela”. Jeszcze inna notatka wspomina, że „dopiero w roku 1859 szkoła przykościelna ma nauczyciela, którym był Jan Olton”.

Po ukazie carskim o uwłaszczeniu chłopów administracja zaborcza przyjmuje władzę nad szkołami parafialnymi, dążąc do usunięcia ich spod wpływu kleru katolickiego i podporządkowanie ich swojej polityce zaborczej oraz pozyskania sobie chłopstwa polskiego. W ten sposób szkoła parafialna w Sadownem po roku 1864 została przejęta przez gminę i oderwana zupełnie od wpływów kościoła. Na polecenie administracji hrabiego Zamoyskiego – właściciela tych ziem, przydzielono szkole 3 morgi gruntu dla użytku nauczyciela i pobudowano w roku 1874 budynek szkolny w Sadownem, który przetrwał w swej służbie oświatowej 60 lat, tj. do roku 1934. Była to szkoła mała, 4-oddziałowa o jednym nauczycielu, który musiał władać jęz. rosyjskim i uczyć go jako języka „urzędowego”. Język polski traktowany był jako przedmiot podrzędny, a nauka historii kraju ojczystego była surowo zakazana. Praca w tej szkole nie była regularną. Największe jej nasilenie przypadało na miesiące zimowe. Okres wzmożonych robót rolnych wiosną i jesienią obniżał bardzo frekwencję uczniów. Duży procent dzieci nie był objęty obowiązkiem szkolnym, bo taki nie istniał zupełnie. Nie było przymusu nauczania, a więc placówka ta nie spełniała roli szkoły powszechnej. Nie istniała również ustalona granica wieku rozpoczęcia nauki i jej zakończenia. Każdy chodził do szkoły jak chciał i kiedy chciał.

W roku 1888 do szkoły tej uczęszczało tylko 19 chłopców i 3 dziewczynki. Wśród miejscowej ludności istniała niechęć do tej szkoły z braku w niej rzetelnej nauki języka ojczystego. Dlatego też znane są liczne przypadki pokątnego tajnego uczenia się języka polskiego i historii stanowiących wówczas przysłowiowy „chleb zakazany”. Uczono wtedy z książek do nabożeństw, później z przemycanego cichaczem „Pierwszego Elementarza – Promyka”. Potem znanymi już powszechniej książkami do nauki czytania były: „ABC” i „Snopek”.

Nauczycielami w tej szkole sadowieńskiej przez wiele lat w kolejności po sobie byli: Maria Sobczyńska, Maciej Anuszewski, Stanisława Sulikowska, Ambroży Janinas i Dybkowa. Anuszewski i Janinas byli z pochodzenia Litwinami.

Zasadniczym przełomem w dziejach szkoły był rok 1918, w którym to – po rosnących coraz bardziej nadziejach wyzwoleńczych Narodu Polskiego – przyszła niepodległość i wyzwolenie spod ponad 120–letniej okupacji trzech zaborców. W dziejach kultury, oświaty i szkolnictwa sadowieńskiego dokonują się od tego czasu zasadnicze przemiany. Nasilenie tych przemian spotęguje się po przybyciu do Sadownego w r. 1918 pierwszego kierownika naszej szkoły Stanisława Rytla z żoną Stanisławą. W połowie lat dwudziestych w szkole pracowało najpierw czterech, potem pięciu nauczycieli, aż w latach trzydziestych dochodzi do liczby 10 nauczycieli z pełnymi kwalifikacjami zawodowymi. Byli to: Stanisław Rytel, Stanisława Rytel, Klara Sapielak, Wincenty Sapielak, Anna Jwaniuk, Stefan Kolator, Aleksander Lenkiewicz, Maria Miszczuk i Antoni Miszczuk. W roku 1935/36 odbywał praktykę późniejszy jej nauczyciel i dyrektor Edward Sówka.

Do roku 1934 szkoła mieściła się w kilku budynkach. W starej szkole uczyły się dwie klasy, w budynku po dawnym sądzie także dwie, reszta zaś w starym wikariacie koło kościoła – odwiecznym budynku karczemnym spalonym podczas wojny we wrześniu 1939r. Nauczyciele zmuszeni byli wędrować od klasy do klasy po całym Sadownem. Utrudniało to bardzo pracę organizacyjno-wychowawczą szkoły i hamowało realizację jej zadań.

W roku 1934 oddano do użytku nowy budynek szkolny. Budowa trwała prawie 4 lata, napotykając na ogromne przeszkody i trudności. Tylko parter i część I piętra została oddana do użytku. Reszta pomieszczeń urządzana była stopniowo, a pełnego wykończenia doczekał się budynek po wojnie. Do realizacji tego wspaniałego, jak na owe czasy, zadania przyczynili się: Wójt Jan Kić, Stanisław Rytel, nauczyciele szkoły, a także wsparcie finansowe ówczesnego Towarzystwa Popierania Budowy Szkół Powszechnych oraz duża ofiarność społeczeństwa.

1 września 1939 roku uczniowie i nauczyciele nie przyszli do szkoły. Był to dla dziejów polskiego szkolnictwa smutny dzień, w którym nie rozbrzmiały gwarem dziecięcym sale szkolne. W październiku z nakazu niemieckiego komendanta polecono wszystkim kierownikom szkół ich otwarcie i rozpoczęcie nauki. W naszej szkole funkcję tę polecono wykonywać jej nauczycielowi Stanisławowi Iwaniukowi, który wbrew własnej woli musiał obowiązki wypełnić. Nauka ograniczała się do nauczania umiejętności pisania, czytania i rachowania, z nauczania wyeliminowano historię i geografię – za ich nauczanie groziły represje. Nauka była nieregularna, często przerywana z powodu zajmowania budynku szkolnego przez wojsko.

Oprócz służenia celom wojskowym, budynek naszej szkoły dwukrotnie podczas okupacji spełniał rolę szpitala. Pierwszy raz w czerwcu 1941r. podczas napaści Hitlera na Związek Radziecki, kiedy urządzili w nim Niemcy „Feldlazarett” i zwozili do niego rannych z frontu żołnierzy swoich i rosyjskich, i drugi raz na okres ponad 6 miesięcy od stycznia do połowy lipca 1942r. w tragicznych dla ziemi sadowieńskiej dniach epidemii tyfusu plamistego, podczas której szkołę zamieniono na szpital zakaźny. W tym czasie z powodu epidemii naukę w szkole całkowicie przerwano. Wznowiono ją dopiero jesienią tegoż roku po zupełnym wygaśnięciu zarazy i przeprowadzeniu specjalnej dezynfekcji pomieszczeń szkolnych.

Styczeń i luty 1943r. to jedne z najbardziej przykrych miesięcy okupacyjnych, w których mury sadowieńskiej szkoły mieściły hitlerowską karną ekspedycję sprowadzoną na teren w celu likwidacji kryjącej się w lasach ludności żydowskiej i żołnierzy polskiego podziemia. Szkoła była wtedy świadkiem krwawych mordów wykonywanych na wyłapanych Polakach i Żydach.

W okresie okupacji w Sadownem istniało nielegalne gimnazjum, zwane przez jego uczniów „tajnymi kompletami”. Na wykłady przyjeżdżali dwaj studenci Uniwersytetu Warszawskiego Wróblewski i Will. Oprócz nich uczyli miejscowi nauczyciele: Stanisław Iwaniuk, Aleksander Lenkiewicz, Stefan Kolator i  Stanisław Boleń z Morzyczyna. Ze względu na bezpieczeństwo nauka odbywała się w coraz to innym miejscu. Do celów konspiracyjnych wykorzystywano domy ww. nauczycieli, leśniczego Kazimierza Zabokrzyckiego i Antonika Krysiaka w Sadownem. W okresie sprzyjającej pogody, wiele lekcji odbywano na polach, łąkach lub w pobliskim lesie, lub w Morzyczynie nad jeziorami.

W sierpniu 1944r. przetoczył się przez Sadowne front, który pozostawił wiele ofiar w ludziach, strat w inwentarzu żywym oraz spalone budynki. Szkoła została zaminowana, lecz na szczęście nie wysadzono jej w powietrze.

Koniec sierpnia 1945r. stanowi przełomowy moment dla życia i rozwoju szkoły sadowieńskiej. Oto w tym czasie delegacja środowiska udała się do ówczesnego ministra oświaty, rodaka ziemi sadowieńskiej Czesława Wycecha, z prośbą o otwarcie w Sadownem gimnazjum dla wiejskiej młodzieży. Pierwsze zapisy do nowo powstałego gimnazjum odbyły się w ciągu września 1945r. Wielkie zasługi w organizowaniu gimnazjum oddali: pierwszy jego dyrektor Stanisław Iwaniuk oraz nauczyciele Wincenty Sapielak, Stefan Kolator, Jadwiga Borkowska, którzy byli jego wykładowcami.

Od dnia 1.01.1946r. dyrektorem zostaje Stanisław Ciąćka.

Nauka w gimnazjum odbywała się po zajęciach szkoły podstawowej. Dzięki staraniom miejscowego społeczeństwa, Komitetu Rodzicielskiego i Zarządu Gminy wykończono 4 sale na II piętrze budynku szkoły. Dzięki temu nauka mogła odbywać się od samego rana.

Od roku 1948 losy obu szkół sadowieńskich zwiążą się ze sobą na wiele lat – aż do połowy roku 1966. Zgodnie z Zarządzeniem Ministerstwa Oświaty na terenie kraju wszystkie szkoły podstawowe i gimnazja pracujące razem w jednym budynku połączyły się ze sobą i utworzyły tzw. 11-letnie szkoły ogólnokształcące stopnia podstawowego i licealnego pod jednym zarządem – stopień licealny to klasy VIII-IX-X-XI. W tym czasie z funkcji dyrektora szkoły ustępuje Władysław Rojkowski, a kierownictwo obu połączonych szkół obejmuje ich dotychczasowy nauczyciel śpiewu Dionizy Szabelski. Szkołą kierował od 01.01.1949r. do 31.08.1950r.

Od 01.09.1950r. dyrektorem zostaje Henryk Nawrocki, a od 1 września 1952 roku – Helena Puścion, a zastępcą Edward Sówka.

Rozwijająca się coraz bardziej z każdym rokiem sadowieńska szkoła nie mogła pracować normalnie ze względu na ciągle wzrastającą ciasnotę lokalową. Problemy te zmusiły dyrekcję szkoły do podjęcia działań w celu rozbudowy budynku szkolnego. 4 grudnia 1954 roku dokonano otwarcia własnej elektrowni – służyła ona aż do 20.08.1958r., kiedy to Sadowne, w ramach elektryfikacji powszechnej kraju, zostało podłączone do ogólnej sieci elektrycznej.

16 września 1955r. dyrektor szkoły Helena Puścion dokonała złożenia kamienia węgielnego w narożnym fundamencie nowego budynku od strony północno-wschodniej. Wśród wielu trudności, kłopotów i przeszkód organizacyjnych, nie przerywając ani na chwilę zajęć szkolnych, prace budowlane trwały ponad 2,5 roku, aż do 7.09.1957r. W wyniku rozbudowy kubatura budynku zwiększyła się dwukrotnie, w nowej części znalazły się: pracownie, sala gimnastyczna, zaplecze sali gimnastycznej, skasowano piece kaflowe zastępując je instalacją centralnego ogrzewania, założono instalację wodno-kanalizacyjną, położono parkiet z klepki dębowej i jesionowej, wymieniono także pokrycie dachu. Oficjalne przekazanie nowej części szkoły odbyła się 16 września 1957r.

…

Rok 1957 obfitował w ważne wydarzenia. 22 listopada odbyła się pierwsza publiczna prezentacja nowego cudu techniki telewizji. Od tego dnia codziennie o godzinie 17.30 społeczność Sadownego gromadziła się przed szklanym ekranem.

Po ustąpieniu z funkcji dyrektora Heleny Puścion i zastępcy Edwarda Sówki, od 4 września 1958 roku funkcje te powierzono Edmundowi Oksytowiczowi – nauczycielowi chemii i Tadeuszowi Faconowi – nauczycielowi matematyki. Funkcje swoje pełnili do momentu przybycia nowego dyrektora Stanisława Dragana.

19 września 1959 roku, z udziałem Marszałka Sejmu Czesława Wycecha, został oddany do użytku nowo wybudowany stadion sportowy.

1 lipca 1966r. oficjalnie nastąpił podział 11-letniej szkoły ogólnokształcącej na ośmioletnią szkołę podstawową i czteroletnie liceum ogólnokształcące. Pełnienie obowiązków kierownika szkoły zostało powierzone Edwardowi Sówce. Od tej chwili rozpocznie się nowy etap pracy obu szkół, które – na skutek podziału – stwarza odrębne i niezależne od siebie systemy administracji i wychowawcze. Dyrektor LO pozostał administratorem budynku.

W roku 1971/72 funkcję kierownika szkoły obejmuje mgr Bogusław Kić.

Decyzją Wojewody Warszawskiego z dnia 30 maja 1975r. w sprawie zmian organizacji i sieci szkół podstawowych na terenie województwa warszawskiego z dniem 20 sierpnia 1975 r. zorganizowano Zbiorczą Szkołę Gminną w Sadownem. W jej skład weszły punkty filialne z klasami I-IV w: Zieleńcu, Płatkownicy, Sokółce. Do szkoły Zbiorczej uczęszczały dzieci z miejscowości: Sadowne, Sojkówek, Ocięte (część), Wilczogęby, Płatkownica, Zieleniec, Krupińskie, Sokółka, Stacja Sadowne.

W roku 1979 tereny nadbużańskie nawiedziła powódź. W nocy z 1/2 kwietnia nagły przypływ wody w Bugu spowodował zalanie terenu o powierzchni tysięcy hektarów, w tym wszystkich miejscowości nadbużańskich. Na terenie szkoły zostali zakwaterowani żołnierze, którzy nieśli pomoc powodzianom. Na boisku szkolnym został zgromadzony sprzęt wojskowy: amfibie, łodzie i helikoptery.

Z okazji rocznicy zakończenia II Wojny Światowej w 1981 roku dokonano odsłonięcia przy szkole pomnika ku czci poległych i pomordowanych żołnierzy, członków ruchu oporu, którzy złożyli najwyższą ofiarę w walce o Polskę.

8 czerwca 1982 roku odbyła się uroczystość przekazania Szkole sztandaru, ufundowanego przez Komitet Rodzicielski. W skład pierwszego w historii szkoły pocztu sztandarowego weszli: Beata Jakubisiak, Witold Niegowski i Anna Szymanik. W tym dniu szkoła została odznaczona Medalem Komisji Edukacji Narodowej za całokształt pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej.

W roku szkolnym 1985/86 wykonane zostały remonty: dolnego korytarz (została wymieniona podłoga), łazienek oraz świetlicy szkolnej – kolejne prace odbyły się w roku 1991 i 1993.

W 1999r. następuje kolejna reforma oświaty – w jej wyniku zmienia się struktura organizacyjna szkół: powstają 6-klasowe szkoły podstawowe, 3-letnie gimnazja i 3-letnie licea. W tym samym roku odchodzi na zasłużoną emeryturę wieloletnia dyrektorka pani mgr Barbara Giers. W wyniku konkursu dyrektorem szkoły zostaje Szymon Rosa.

W roku 2004 Wójt Gminy Sadowne Pan Zdzisław Tracz powołuje na stanowisko dyrektora szkoły P. Jadwigę Frąckiewicz, a w roku 2010 – P. Małgorzatę Koroś, która pozostaje na tym stanowisku do dnia dzisiejszego.

Dyrektorem Gimnazjum w Sadownem jest p. Małgorzata Zyśk, zaś Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych – p. Sławomir Ryszawa.

Autor: M. Konik [sch] – na podstawie Kroniki Szkoły Podstawowej w Sadownem (obecnie dostępna w zbiorach Muzeum Ziemi Sadowieńskiej)