O gminie
Gmina Sadowne jest gminą wiejską w województwie mazowieckim, w powiecie węgrowskim. Siedzibą gminy jest miejscowość Sadowne – pierwsze informacje o tej miejscowości pochodzą z 1514 roku.
Gmina Sadowne posiada obszar 14 473 km². Północną jej granicę stanowi rzeka Bug, przepływająca w odległości 6 km od Sadownego. Poprzez rzekę gmina graniczy z powiatem ostrowskim i jego gminami: Brok i Małkinia Górna oraz gminą Brańszczyk – w powiecie wyszkowskim. Od wschodu graniczy z gminą Kosów Lacki w powiecie sokołowskim, natomiast sąsiadami gminy Sadowne w powiecie węgrowskim są gminy: Łochów i Stoczek..
Przez teren gminy przebiega droga krajowa K-50 oraz linia kolejowa Warszawa – Białystok. Stacja PKP Sadowne Węgrowskie znajduje się w odległości ok. 4 km od miejscowości gminnej.
Według danych Urzędu Gminy Sadowne (stan na dzień 31.12.2023 r.) gminę zamieszkuje 5732 osoby zameldowanych na stałe i czasowo (o 60 osób mniej niż rok wcześniej) w 22 miejscowościach (23 sołectwach). Sadowne, miejscowość gminna, zlokalizowana jest w obrębie 25 ulic i posiada 1259 mieszkańców (stan na dzień 31.12.2023 r.).
Gmina Sadowne wchodzi w całości w skład Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego – utworzonego w 1993 roku. Park obejmuje środkowowschodnią część województwa mazowieckiego: Puszczę Kamieniecką, Lasy Miedzyńskie i Ceranowskie, Dolinę Dolnego Bugu (część lewobrzeżną) od Serocka po Sterdyń. Utworzenie Parku miało na celu zachowanie równowagi pomiędzy terenami zurbanizowanymi, a terenami cennymi przyrodniczo i oddziałującymi biologicznie dodatnio, będącymi jednocześnie miejscem wypoczynku. Przyczynia się do hamowania procesów dewastacyjnych i chroni wartości przyrodniczo – estetyczno – zdrowotne. W Parku Krajobrazowym (i jego otulinie) nie lokuje się uciążliwego przemysłu, a działalność gospodarcza i rolnicza, nie wyłączając leśnej, musi być prowadzona bez ujemnych skutków dla środowiska naturalnego. Teren ten jest atrakcyjnym miejscem dla rozwoju turystyki, gdyż Nadbużański Park Krajobrazowy jest jedną z najważniejszych ostoi zwierząt na niżu polskim. Duże zróżnicowanie siedlisk – od suchych wydm po bagna i torfowiska – stwarza możliwości bytowania dla zwierząt związanych z tymi specyficznymi środowiskami.
Wśród zwierząt największą grupę cennych gatunków stanowią ptaki. Stwierdzono występowanie tu ponad 191 gatunków. Do najrzadszych należą związane z obszarami podmokłymi i dolinami rzecznymi takie gatunki, jak: kulik wielki, kszyk, samotnik, błotniak stawowy, rybitwy: rzeczna, białoczelna i czarna oraz sieweczki: rzeczna i obrożna. W norach, na stromych nadrzecznych skarpach, gnieżdżą się zimorodek i kolonijnie jaskółka brzegówka. Nad wodami pospolita jest czapla siwa, a we wsiach – bocian biały. Spośród ptaków leśnych, na uwagę zasługują: bocian czarny, słonka, żuraw oraz ptaki drapieżne: orlik krzykliwy, trzmielojad, krogulec, pustułka. Populacje derkacza, sieweczki obrożnej, brodźca krwawodziobego, czy kolonie rybitwy czarnej i jaskółki brzegówki należą do największych w kraju. Oprócz nich wymienić warto sieweczkę rzeczną, rybitwę białoczelną, brodźca piskliwego i samotnika. Coraz liczniej występują żurawie, w niedostępnych lasach gniazdują bociany czarne i orliki krzykliwe. Regres wykazuje populacja kraski, którą obserwuje się już bardzo rzadko. Niestety może podzielić ona los kulona, który do niedawna tutaj występował.
Znaczne powierzchnie lasu sprzyjają występowaniu dużych gatunków ssaków leśnych, takich jak: łoś, jeleń, dzik, sarna, borsuk i lis. Z wodami związane są bóbr i wydra. Ponadto występuje tu około 12 gatunków płazów i 6 gatunków gadów, spośród których wymienić należy gniewosza plamistego i żółwia błotnego. Wody Bugu i jego dopływy obfitują w ryby. Stwierdzono tu występowanie blisko 48 gatunków ryb, w tym rzadkich: brzany, świnki, certy.
Na terenie Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego występuje 49 gatunków ssaków, co stanowi niemal połowę wszystkich gatunków stwierdzonych na terenie naszego kraju. Większość z nich, bo aż 27 gatunków, jest objęta ochroną prawną: 22 gatunki – ochroną ścisłą (w tym także czynną, np. jeż europejski, 7 gatunków nietoperzy i chomik europejski), a 5 gatunków – ochroną częściową (kret, bóbr europejski, badylarka, mysz zaroślowa i wydra). Cztery gatunki uznano za zagrożone i umieszczono na Polskiej Czerwonej Liście, w tym 3 gatunki nietoperzy: borowiaczek, mopek i mroczek posrebrzany oraz 1 gatunek gryzoni – chomik europejski. Zaobserwowano również 216 gatunków pająków, z których 10 znalazło się na Polskiej Czerwonej Liście.
Urozmaicona rzeźba terenu i spowodowane tym niezwykłe zróżnicowanie siedlisk – od bagiennych po skrajnie suche – powoduje występowanie na terenie Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego około 161 zbiorowisk roślinnych. Większość terenów leśnych to bory sosnowe, ale szczególnie cenne są dobrze zachowane lasy łęgowe: płaty łęgów wierzbowo-topolowych o powierzchniach do 40 ha, łęgów wiązowo-jesionowych – do 100 ha. Kontrastowość siedlisk jest wyraźna. Obok torfowisk występują tu piaszczyste wydmy, a żyzne i podmokłe lasy łęgowe graniczą z suchymi borami. Wśród nasłonecznionych łąk i muraw kserotermicznych są rozsiane oczka wodne i starorzecza, stanowiące specyficzne oazy bioróżnorodności.
Flora roślin wyższych Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego liczy 1027 gatunków. Stanowi to ok. 42 % flory Polski. Jest to jednocześnie około 86 % flory polskiego niżu. We florze Parku występuje: 13 gatunków paproci, 7 gatunków skrzypów, 7 gatunków widłaków, 9 gatunków roślin nagozalążkowych, 789 gatunków roślin dwuliściennych, 202 gatunki roślin jednoliściennych. We florze roślin wyższych odkryto 29 gatunków zawleczonych (gatunki nasadzane, uciekinierzy z hodowli). Formy życiowe roślin są reprezentowane przez: 51 gatunków drzew, 63 gatunki krzewów i krzewinek, 6 gatunków pnączy, 907 gatunków bylin i roślin jednorocznych. Występuje tu 136 gatunków chronionych (w tym 93 gatunki objęte ochroną całkowitą) oraz 391 zaliczanych do rzadkich w skali kraju i regionu, takich jak: wierzba śniada, lepnica dwudzielna, skalnica trójpalczasta. Spośród rzadkich gatunków roślin w grupie roślin leśnych na uwagę zasługują: wawrzynek wilczełyko, orlik pospolity, lilia złotogłów, naparstnica zwyczajna, zimoziół północny, parzydło leśne, mącznica lekarska, sasanka Tekli, gruszyczka okrągłolistna, widłaki: goździsty, jałowcowaty, spłaszczony, cyprysowy i wroniec, listera jajowata, kruszczyk szerokolistny.
Na torfowiskach i łąkach rosną: bagno zwyczajne, rosiczka okrągłolistna, wełnianka pochwowata, czermień błotna, kosaciec syberyjski, wielosił błękitny, pełnik europejski, groszek błotny, storczyki szerokolistny i plamisty.
Wśród roślin wodnych i nadwodnych na uwagę zasługują: grzybienie białe, grążel żółty, okrężnica bagienna i osoka aloesowata. W zbiorowiskach muraw piaskowych rosną takie gatunki, jak: kocanki piaskowe, jastrzębiec polski i gruczołowaty, lepiężnik kutnerowaty, jaskier kaszubski, smagliczka drobna, skalnica trójpalczasta, przetacznik pagórkowy.
Przez teren Parku przechodzą granice zasięgów geograficznych takich gatunków, jak: lepnica litewska, sasanka Tekli, zimoziół północny, smagliczka drobna. Z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin na terenie NPK stwierdzono 6 gatunków roślin (widlicz cyprysowaty, starodub łąkowy, wielosił błękitny, czarcikęsik Kluka, cibora żółta, turzyca luźnokępkowa). Występują tu gatunki typowe dla innych regionów kraju, np.: lepiężnik kutnerowaty – gatunek nadmorski, czy parzydło leśne – gatunek typowy dla terenów górskich.
Na terenie Parku, w odległości ok. 2 km na wschód od Sadownego, utworzony został w 2002 roku Rezerwat Mokry Jegiel o powierzchni 115 ha. Chroni się tu łęgi olchowe i brzozowo – olchowe, olsy i wilgotne bory mieszane z udziałem starodrzewia świerkowego. Niedostępność obszaru sprzyja bytowaniu bogatej i zagrożonej wyginięciem awifauny: bociana czarnego (hajstry), żurawia, cietrzewia, gołębiarza, słonki, bekasa kszyka, dudka, dzięcioła, kruka, turkawki, strumieniówki. Oprócz tego przebywają w okolicy kanału krzyżówki, myszołowy, krętogłowy, dzięciołki, pokrzywnice, raniuszki, sikory czarnogłowe i ubogie, pełzacze leśne, czyże, dziwonie, grubodzioby, potrzosy – gatunki potencjalnie zagrożone. Łatwo o spotkanie z sarnami, dzikami, łosiami, lisami.
Na wycieczkę po gminie można wybrać się również korzystając ze ścieżki przyrodniczej, która przebiega wokół „Torfowiska Kules” (Nadleśnictwo Łochów, Leśnictwo Zieleniec). Dojazd do tego miejsca, dla turystów nie posiadających własnego środka lokomocji, możliwy jest autobusem PKS z Łochowa w kierunku miejscowości Sadowne. Należy wysiąść na przystanku Zieleniec. Można też dojechać pociągiem relacji Warszawa-Białystok i wysiąść na Stacji Sadowne Węgrowskie. Torfowisko znajduje się pomiędzy Stacją PKP Sadowne i miejscowością Zieleniec.
Jest ono położone w polodowcowej niecce otoczonej zwydmieniami morenowymi. Długość ścieżki przyrodniczej wynosi ok. 1600 m. Na jej trasie znajduje się 8 przystanków z bogato ilustrowanymi tablicami tematycznymi. Torfowisko o pow. 27,60 ha posiada status użytku ekologicznego. Szata roślinna torfowiska jest zróżnicowana. Centralnie położone, małe jeziorko dystroficzne porastają zbiorowiska roślinności wodnej budowane przez rdestnicę pływającą oraz chronione grzybienie białe. Na jego obrzeżach wykształciły się szuwary pałki szerokolistnej i turzycy zaostrzonej. Zasadniczą część tworzy roślinność torfowiskowa. Do typowych należą zbiorowiska: turzycy dzióbkowatej, turzycy nitkowatej, situ rozpierzchłego oraz mszar kępkowo-dolinkowy, na którym rosną niewielkie okazy sosny i brzozy omszonej. Na obrzeżach torfowiska licznie rośnie chroniona kruszyna pospolita. Wśród borów sosnowych otaczających torfowisko największą powierzchnię zajmuje bór bagienny, mniejszą – bór świeży a najmniejszą bór suchy. W lasach licznie reprezentowany jest świat grzybów. Spotkać tu można szereg gatunków, m.in.: koźlarze (babka, pomarańczowo-żółty), podgrzybki (brunatny, zajączek), maślarze (sitarz, pstry), mleczaje (rudy, płowy, paskudnik, wełnianka), hełmówkę obrzeżoną, rycerzyka czerwonozłotego, lisówkę pomarańczową, klejka lepkiego, krowiaka podwiniętego zwanego olszówką, twardzioszka czosnaczka, muchomory (mglejarka, cytrynowy, czerwony, plamisty) oraz gałęziaka.
Zwydmienia sąsiadujące od strony północnej z torfowiskiem są eksploatowane na skalę przemysłową. Ich obrzeża porastają zbiorowiska traworośli porębowych z panującym trzcinnikiem piaskowym oraz nitrofilne zbiorowiska krzewinkowo – zaroślowe z przewagą jeżyn i szybko rosnących gatunków drzewiastych. Na terenie piaskowni jednym ze zbiorowisk jest murawa ze szczotlichą siwą. Nieczynne torowisko prowadzące do piaskowni porasta ciepłolubna roślinność okrajkowa i rudealna. Rośnie tu chroniony gatunek storczyka – kruszczyk szerokolistny.
Wśród większych ssaków swoją ostoję mają tu: lis, kuna leśna i sarna, a w poszukiwaniu pokarmu i na odpoczynek zachodzą: dzik, jenot, jeleń i łoś. Mało zbadane zostało występowanie gryzoni, nietoperzy oraz ssaków owadożernych.
Wśród bogatego zespołu ptaków na uwagę zasługują gatunki wodno – błotne: perkozek, krzyżówka, cyraneczka, płaskonos, żuraw, wodnik, bekas kszyk, błotniak stawowy, rokitniczka, potrzos i trzcinniczek. Do 1999 r. istniała tu kolonia mewy śmieszki licząca ok. 1500 par. Z uwagi na duże zróżnicowanie drzewostanów i ich struktury licznie reprezentowane są gatunki leśne. Oprócz wszędzie pospolitych ptaków, takich jak np.: zięba, rudzik, śpiewak, kos, świergotek drzewny, kapturka, bogatka, sójka, czy kowalik, spotkać można ciekawsze, np. rzadkiego drozda paszkota, raniuszka, czy kobuza. Zarośla i obrzeża drzewostanów zasiedlają: gąsiorek, jarzębatka, cierniówka i piegża. Na otwartej powierzchni wydmy występują: sieweczka rzeczna, świergotek polny, lerka, pliszka siwa, białorzytka i lelek.
Z grupy gadów i płazów występują: jaszczurka zwinka i żyworódka, zaskroniec oraz kumak nizinny, grzebiuszka ziemna i żaby – wodna, trawna i moczarowa. Zwierzęta te znajdują na torfowisku i w jego otoczeniu doskonałe miejsca do rozrodu. Różnorodność środowisk warunkuje bogaty świat zwierząt bezkręgowych, a w szczególności owadów.
Do osobliwości należy występowanie bardzo rzadkich na terenie Polski motyli dziennych: pazia żeglarza, modraszka bagniczka i szlaczkonia torfowca. Warto wymienić także inne, ciekawe motyle: rusałkę żałobnika i mieniaka tęczowca. Wśród motyli nocnych interesującymi gatunkami są: pawica gruszówka oraz barczatka dębówka. Do interesujących gatunków żyjących na wydmie należą: mrówkolew pospolity, siwoszek błękitny z rodziny szarańczowatych oraz trzyszcz leśny i piaskowy – przedstawiciele chrząszczy. Mało zbadane zostały owady leśne oraz owady i inne bezkręgowce związane z torfowiskiem, m.in.: ważki, skorupiaki, mięczaki, pajęczaki oraz pluskwiaki.
Rezerwat i Torfowisko możemy obejrzeć w ramach jednodniowej wycieczki, korzystając z doświadczeń i opisu trasy turystów „zaprawionych” w zwiedzaniu leśnych zakątków – „W krainie świerków”.
Oprócz niewątpliwych walorów przyrodniczych, na terenie gminy znajdują się rozległe obszary o zachowanym tradycyjnym wiejskim krajobrazie kulturowym. W niektórych miejscowościach spotkać można jeszcze przykłady dominującej tu niegdyś drewnianej zabudowy, a także kapliczki i krzyże przydrożne. Na łąkach rozrzucone są typowe dla regionu stodółki i brogi. Część obszaru Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego została wytypowana do sieci NATURA 2000, co nadało mu europejską rangę wśród obszarów chronionych.
W Parku utworzono też ścieżkę przyrodniczą Morzyczyn – Grabiny – śladami bocianich gniazd. Ma ona charakter krajoznawczy. Ścieżka ma długość 18 km; znajduje się tu ok. 120 gniazd bociana białego (Ciconia ciconia), co wyróżnia ją wśród innych gmin z terenów Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego. Rozpoczyna się w Morzyczynie Włościańskim, miejscowości o bogatej przeszłości. W 1806 r. wybudowano tu komorę celną istniejącą do dziś. Według tradycji zatrzymał się tutaj na odpoczynek Napoleon idąc ze swoim wojskiem na Moskwę. Natomiast w północno-zachodniej części wsi, w czasie krajoznawczej wędrówki, spotkamy przydrożny krzyż z dwoma równoległymi poziomymi ramionami – „karawaka”. Ścieżka ta kładzie tyleż samo nacisk na kwestie przyrodnicze, co i historyczne. Ścieżka podzielona została na 10 przystanków o następujących nazwach: 1. Początek ścieżki, 2 Poradnik wędrowca, 3. Nadbużańskie starorzecza, 4. Sukcesja ekologiczna, 5. Wypalanie traw, 6. Tropienie zwierząt, 7. Bocian biały, 8.Pomnik przyrody, 9. Cmentarz ewangelicko-augsburski, 10. Nadbużański Park Krajobrazowy.
Jeśli natomiast zdecydujemy się na dłuższy pobyt w tym rejonie, możemy skorzystać tu z bazy noclegowej oferowanej przez gospodarstwa agroturystyczne i Zajazd Zaścianek Nowy Styl, a także z kwater prywatnych.
Na miejscu, przez cały rok, dostępne są dla wszystkich obiekty sportowe – boiska i hale sportowo-widowiskowe, w sezonie letnim odkryty basen kąpielowy (strzeżony). Zimą natomiast wskazane jest korzystanie z uroków natury – piękne widoki ośnieżonych lasów i pól, wiele miejsca dla lubiących zjeżdżać na sankach, jak też urozmaicone tory do narciarstwa biegowego, z którego przed laty znana była gmina Sadowne.
Przebywając na terenie gminy Sadowne nie zapominajmy o ciekawych miejscach: okolice rzeki Bug, w tym Jezioro Kotło, starorzecza, Góry Bogackie – najwyższe wzniesienia w Parku Krajobrazowym, wsie położone pośród pól i lasów, ale także – co najważniejsze – o miejscowych zabytkach.
Możemy zobaczyć samodzielnie: kościół pw. Św. Jana Chrzciciela w Sadownem, drewnianą plebanię z 1825 roku i cmentarz parafialny (z zabytkowymi grobowcami na wzniesieniu oraz grobami i pomnikiem 51 żołnierzy 33 DP poległych 9.IX.1939 r., grobem kuzynki Marii Konopnickiej oraz aleją dębów o wymiarach od 185 cm do 385 cm i wysokości 15-26 metrów), kapliczkę Św. Rocha w Rażnach, kapliczkę Św. Jana Nepomucena w Zalesiu, kapliczkę Matki Bożej w Sadownem lub austriacką komorę celną w Morzyczynie Włościańskim.
A dowiedzieć się więcej o zabytkach i historii gminy możemy odwiedzając Muzeum Ziemi Sadowieńskiej, które posiada swoją siedzibę w Sadownem przy ul. Kościuszki 74 (teren szkolny).
A więc serdecznie zapraszamy i życzymy niezapomnianych wrażeń.
Źródła:
www.puszczakamieniecka.blox.pl
