Nadwaga i otyłość
Problem otyłości u dzieci w wieku szkolnym.
Stan zdrowia populacji uwarunkowany jest zespołem czynników wewnątrzustrojowych, w dużym stopniu zdeterminowanych genetycznie (skłonność do odkładania tkanki tłuszczowej) i środowisk, do których zalicza się zarówno warunki geograficzne i klimatyczne, jak i warunki życia oraz kulturę zdrowotną społeczeństwa, która wywiera wpływ na kształtowanie się zarówno nawyków higienicznych, jak i żywieniowych.
Jednym z podstawowych czynników ekologicznych odgrywających rolę w kształtowaniu zdrowia społeczeństwa, związanych równocześnie z oddziaływaniem czynników społecznościowych, jest żywienie. Wiele chorób XXI wieku uznawanych za choroby społeczne ma swoje źródło w błędach żywieniowych, które zmieniały się wraz z warunkami życia, pracy, technologią przygotowywania żywności i jej dostępnością na rynku.
Sposób żywienia uzależniony jest od wielu ściśle powiązanych ze sobą czynników. Nadmierne otłuszczenie organizmu, niosące ze sobą zwiększone ryzyko powikłań zdrowotnych, stanowi poważny problem medyczny. Profilaktyka chorób, o których wiadomo, że u osób dorosłych są silnie związane z występowaniem otyłości, skłoniła do poświęcenia uwagi rozwojowi otłuszczenia wśród dzieci i młodzieży szkolnej.
Ważne jest, aby przekazać Państwu podstawowe wiadomości o tym, co to jest otyłość, jakie mogą być jej skutki, jak nie dopuścić do jej rozwoju u dziecka, a tym dzieciom, które już są otyłe, pomóc w racjonalnym ich odchudzeniu. Pytanie: czy i jak można wspomagać otyłe dziecko na początku jego drogi szkolnej? wydaje się mieć podstawowe znaczenie dla dalszej jego przyszłości.
Otyłość dzieci i młodzieży.
Otyłość zaciera wszystkie aspekty zdrowia (fizyczne, psychiczne i społeczne) młodego i dorosłego człowieka. Ogranicza jego potencjał rozwojowy, możliwości życiowe, obniża jakość życia.
Leczenie otyłości jest trudne, czasochłonne i często mało skuteczne, frustrujące dla dziecka, jego rodziców i terapeuty. U dzieci i młodzieży nie stosuje się leczenia farmakologicznego. Leczenie polega na wydatkowaniu nadmiaru energii nagromadzonej w organizmie przez wiele lat w postaci tkanki tłuszczowej. Utrata tej energii jest możliwa poprzez ograniczenie jej podaży w pokarmach (dieta ubogo energetyczna) i, lub zwiększenie aktywności fizycznej. Skuteczność leczenia ogranicza wiele czynników społecznoekonomicznych, kulturowych w rodzinach dzieci oraz ich niska motywacja do leczenia. Wielu lekarzy, terapeutów wspiera dzieci i młodzież w odchudzaniu, w walce z otyłością. „Wspieranie” rozumiemy jako wspomaganie wysiłków podejmowanych przez samego pacjenta lub zmniejszaniu nadmiaru masy ciała.
Rozważając wspieranie w kontekście zdrowia można wyróżnić 4 zadania:
- ROZBUDZENIE MOTYWACJI dziecka do redukcji nadwagi poprzez: pomoc w uświadamianiu czy i jaki stanowi one dla niego problem; rozbudzanie w dziecku potrzeby i chęci pozbycia się nadwagi (położenie nacisku na korzyści, a nie na zagrożenia),
- STWORZENIE MOŻLIWOŚCI ZDOBYCIA KOMPETENCJI do redukcji nadwagi (w tym doboru diety, zajęć ruchowych, samokontroli) poprzez edukację zdrowotną dziecka i jego rodziny,
- STWORZENIE WARUNKÓW do redukcji nadmiaru poprzez: zmianę sposobu żywienia całej rodziny; oferty zajęć ruchowych także w szkole, dostosowanych do możliwości i atrakcyjnych dla dziecka,
- DŁUGOTRWAŁE WSPIERANIE PSYCHOLOGICZNE dziecka – podkreślanie jego sukcesów (także na lekcjach WF), mocnych stron, wzmacnianie poczucia własnej wartości – ułatwi to leczenie, a w przypadkach niepowodzeń, akceptację innych i normalne funkcjonowanie w życiu.
Ważnym elementem leczenia dzieci jest aktywny tryb życia, uwzględniający regularny wysiłek fizyczny. Dzięki niemu:
ZMNIEJSZAMY nadwagę, napięcie nerwowe, poziom cholesterolu i cukru, ryzyko choroby wieńcowej,
ZWIĘKSZAMY ogólną kondycję (fizyczną i psychiczną), wydolność krążeniowo – oddechową, ogólną odporność.
Dzieci otyłe charakteryzuje obniżony poziom sprawności fizycznej ogólnej oraz dysharmonia rozwoju motorycznego.
Ruchy wielu dzieci otyłych charakteryzuje niezgrabność, brak rytmiczności, mała płynność i dynamiczność ruchu oraz mała jego dokładność. Przejawiają one dużą ostrożność przed upadkiem, zmniejszenie poczucia równowagi, nieporadność w zachowaniu ruchowym.
Wiele dzieci otyłych nie opanowuje podstawowych umiejętności ruchowych. Niektóre pozostają na stałe „analfabetami ruchowymi”.
W ocenie wydolności fizycznej dzieci otyłych należy uwzględnić odrębności wynikające z nadmiaru tkanki tłuszczowej. Dzieci otyłe mają mniejszą motywację do wysiłków fizycznych, choć istnieją również indywidualne różnice.
Do czynników obniżających motywację do wysiłku fizycznego u dzieci otyłych należą także:
– świadomość niekorzystnego własnego wyglądu i estetyki ruchów, niechęć do noszenia stroju sportowego uwidaczniającego nadmiar tkanki tłuszczowej,
– obawa przed drwinami rówieśników,
– zwiększenie potliwości w czasie wysiłku,
– brak możliwości sprostania wymaganiom nauczyciela WF, obawa przed jego zniecierpliwieniem i niską oceną z tego przedmiotu.
Nadwaga – „defekt somatyczny” znajduje swoje odzwierciedlenie w psychicznym funkcjonowaniu dziecka. Doświadczanie siebie jako ciężkiego, niezgrabnego, mniej sprawnego fizycznie, wpływa na sposób spostrzegania własnej osoby, przeżywane emocje oraz samoocenę dziecka. Dziecko otyłe często przypisuje sobie negatywne emocje, ma niską samoocenę. Czuje się nielubiane przez innych.
Są to osoby, których nadmiar masy ciała wyznacza ich nieatrakcyjność interpersonalną. Taki sposób doświadczania siebie jest związany z przeżyciami smutku, żalu, osamotnienia oraz depresji. Przeżycia osoby otyłej znajdują odzwierciedlenie w jej zachowaniu, powodują brak wiary w swoje możliwości i pasywność.
Dziecko otyłe jest często obiektem przezwisk, niewyszukanych żartów, nie tylko ze strony rówieśników. Przypisane otyłemu negatywne atrybuty często prowadzą do odrzucenia z grupy, a nawet izolacji społecznej dziecka.
Występowanie otyłości w dzieciństwie i okresie dojrzewania, powoduje niekorzystne konsekwencje dotyczące nie tylko późniejszego stanu somatycznego jednostki. Doświadczanie własnej nieatrakcyjności i braku akceptacji ze strony innych, może leżeć u podstaw trudności emocjonalnych i społecznych w późniejszych latach życia.
Funkcjonowanie dziecka otyłego w szkole.
Problemy dziecka otyłego rosną wraz z jego wagą. Jest ono powolne i słabsze, więc rówieśnicy traktują je jako mało atrakcyjnego towarzysza zabaw. Docinki i złośliwości budzą w dziecku przekonanie, że jest mniej wartościowym człowiekiem. Wyrasta więc na człowieka zamkniętego w sobie, nieśmiałego. W okresie dojrzewania, gdy ciało w ogóle sprawia człowiekowi sporo przykrych niespodzianek, jego nadmiar przeszkadza w nawiązywaniu kontaktów, budowaniu pewności siebie, zdobywaniu przyjaciół. Otyłość w wieku szkolnym jest poważnym problemem zdrowotnym i społecznym. Konfrontacja własnej zdeformowanej nadwagą sylwetki z rówieśnikami jest często bolesnym przeżyciem, pogłębionym wyraźnie okazywaną otyłemu dziecku niechęcią nowych kolegów. Siedmiolatek chroniony do chwili rozpoczęcia nauki w szkole bezpiecznym zapleczem domu i akceptacją rodziców, zostaje poddany próbie, przekraczającej często jego możliwości psychiczne. Wydaje się to aż nazbyt oczywiste, że dzieci otyłe czują się gorsze w środowisku, które podkreśla walory szczupłej sylwetki i sprawności fizycznej.
Otyłe dzieci szybciej rosną (choć w przyszłości mogą być niskie) i szybciej dojrzewają. Dziewczynki zaczynają miesiączkować, gdy nie są jeszcze na to psychicznie przygotowane. Stawy i kręgosłup grubego dziecka są przeciążone i zagrożone zwyrodnieniami. Ruch powoduje u niego zmęczenie i zadyszkę, bo serce nie umie radzić sobie ze zwiększonym wysiłkiem. Naczynia krwionośne oblepia cholesterol, pochodzący z tłustych potraw. Mogą i występują już w młodym wieku choroby układu krążenia, miażdżyca, cukrzyca typu II. Cierpi nie tylko ciało, ale dusza otyłego dziecka.
Wiele dzieci otyłych już na początku nauki, broni się przed zajęciami i zabawami, które z racji nadwagi narażają je na śmiech, drwiny i przezwiska. Satysfakcja jaką są bardzo dobre wyniki w nauce jest tylko częściową rekompensatą przeżywanych frustracji, ale jest osiągalna tylko przez najzdolniejszych. Przeciętnie zdolny otyły uczeń, któremu nie bardzo wiedzie się w nauce, szybko zniechęca się do niej, a obowiązek chodzenia do szkoły traktuje jak przysłowiowe przekleństwo. Zagubieni, niepewni i nieporadni w swoich zachowaniach otyli uczniowie coraz bardziej zamykają się w sobie. Na przerwach izolują się od kolegów, po dzwonku niechętnie wracają na lekcję, notorycznie się spóźniają mimo dezaprobaty nauczyciela. Dość powszechny schemat odrzucenia otyłego kolegi lub koleżanki nie jest na szczęście obowiązujący. Duża część otyłych dzieci, pomimo początkowo negatywnych doświadczeń, nawiązuje pozytywne kontakty z grupą rówieśniczą. Pozostaje tylko kwestia czasu i wynikająca z niego suma przykrych doświadczeń wpływająca na dalszą karierę szkolną dziecka.
Dla jego dobra czas poważnie zająć się dietą. Najczęściej jednak całe rodziny są otyłe dlatego, że lubią jeść dużo i tłusto, a weekendy spędzają przed telewizorem. Szacuje się, że około 30% przypadków otyłości ma podłoże genetyczne. Dziecko grubej mamy jest 3 razy bardziej narażone na nadwagę, niż jej szczupłej koleżanki. Wrogiem szczupłej sylwetki jest brak ruchu. W dobie telewizji i komputerów dzieci spędzają czas ja dorośli – siedząc. Im więcej ważą, tym mniej chętniej ćwiczą, mniej chętnie przebierają się w sportowe stroje, obawiając się drwin ze strony kolegów w klasie.
Odchudzając dziecko nastoletnie, trzeba wykazać się taktem i zrozumieniem. To dziecko i tak ma ze sobą problemy. Nie wolno wyśmiewać jego tuszy, dokuczać, przerażać. Ono potrzebuje szczerych rozmów, akceptacji, nagradzania za sukcesy, pomocy.
Otyłe nastolatki mają poczucie odrzucenia, nie czują się przynależne do grupy rówieśniczej. Często określają się jako „samotne”, przeżywają smutek i żal osamotnienia oraz depresję. Odczucia te mają odzwierciedlenie w ich zachowaniu, powodują brak wiary we własne możliwości i pasywność. Ma to ogromny wpływ na ich rozwój osobowościowy oraz rzutuje na trudności emocjonalne i społeczne w późniejszym życiu.
Zastanówcie się nad tym drodzy rodzice i podejmijcie, w razie konieczności, stosowne działania. Nie odkładajcie tego problemu „na półkę”, bo przecież może on dotyczyć Waszego dziecka, którego psychika i stan fizyczny nie może czekać.
Agata Tabor – pielęgniarka szkolna
