Anoreksja i bulimia
– przyczyny, objawy i skutki.
Anoreksja – czyli jadłowstręt psychiczny, to choroba o podłożu psychicznym. Objawia się silną obawą przed utyciem, prowadzącą do unikania jedzenia. Osoby chore postrzegają siebie jako dużo grubsze i brzydsze niż są w rzeczywistości, nierzadko czują wstręt do własnego ciała i mają zaniżone poczucie własnej wartości. Często też stwierdzają, że są syte, zanim zaczną jeść. Jednym z kryteriów rozpoznawczych anoreksji jest spadek należnej masy ciała o ponad 15%.
Choroba dotyczy głównie dziewcząt (95%), a szczyt zachorowań przypada na 13-14 i 17-18 rok życia. Zazwyczaj są to bardzo dobre uczennice, ale uparte w swoich przekonaniach i skoncentrowane na sobie. Wraz z rozwojem choroby stają się pedantyczne i drobiazgowe. Prawie wyłącznie zajmują się problemami żywienia i liczeniem kalorii. Stają się złośliwe dla otoczenia, twarde i narzucające wszystkim swoją wolę. Ubytek masy ciała przyjmują z satysfakcją i ciągle uważają, że są za grube, nie przejawiają zainteresowania płcią przeciwną, unikają towarzystwa rówieśników, koncentrują się na nauce i zajęciach ruchowych. Odrzucają potrzebę leczenia, uważają, że są zdrowe, czerpiąc z osiąganej „władzy nad sobą” dużo osobistego zadowolenia.
Dla obniżenia masy ciała chorzy stosują różne metody:
– radykalne ograniczenie ilości spożywanego pokarmu, połączone z okresowymi głodówkami,
– stosowanie środków przeczyszczających i moczopędnych,
– prowokowanie wymiotów po każdym posiłku,
– duży wysiłek fizyczny w celu zużycia kalorii.
Dlaczego głównie chorują dziewczęta?
Wyjaśnienie fizjologiczno – psychologiczne jest następujące: w okresie dojrzewania chłopcy fizycznie rozwijają się inaczej od dziewczynek. U chłopców przybieranie na wadze objawia się przyrostem masy mięśniowej. U dziewcząt też następuje rozrost masy mięśniowej, ale przybieranie na wadze następuje głównie dzięki tkance tłuszczowej, przede wszystkim na brzuchu i biodrach. Media lansują szczupłą sylwetkę, dlatego dodatkowe kilogramy prowadzą do nieprawidłowej samooceny, niezadowolenie z siebie prowadzi do obsesyjnego myślenia o jedzeniu i strachu przed przybieraniem na wadze. Wiele nastolatek jest przekonanych, że ładna figura pomoże im zdobyć dobrą pracę, znaleźć chłopaka, zapewni sympatię rówieśników oraz pozycję w rodzinie. Część kobiet cierpiących z powodu anoreksji boi się dojrzałości fizycznej i psychicznej. W wyniku unikania jedzenia sylwetka pozostaje podobna do dziecka przed okresem pokwitania, miesiączka nie pojawia się.
Teorie dotyczące choroby:
- Czynniki biologiczne – nieprawidłowe funkcjonowanie podwzgórza i neuroprzekaźników.
- Nieprawidłowe związki w rodzinie np. gdy rodzice kompensują swoje frustracje i niezadowolenia z własnego życia nadmiernym przywiązaniem do dziecka, szczególnie dominująca matka, która otacza córkę nadmierną opieką z nieodłącznym wmuszaniem jedzenia. Jest regułą, że anoreksja pojawia się w tych rodzinach, w których rodzice nie umieli ze sobą otwarcie rozmawiać i unikali ujawniania wszelkich konfliktów. Gdy pojawiają się pierwsze objawy chorobowe u córki, mają one wpływ na atmosferę w domu. Jeśli dziecko zaczyna jeść i przestaje tracić na wadze, wraca harmonia, jeśli znów przestaje jeść – u rodziców troska przeradza się we frustrację i przygnębienie.
Zmiany patofizjologiczne towarzyszące anoreksji wynikają z niedożywienia organizmu. Zalicza się do nich:
– niskie, nieregularne tętno i niskie ciśnienie krwi,
– niski poziom cukru we krwi,
– zatrzymanie miesiączkowania u dziewcząt,
– obniżenie ciepłoty ciała,
– niedobór estrogenu towarzyszący zatrzymaniu miesiączki, przyczynia się do zrzeszotowacenia kości, a co za tym idzie do zwiększenia ryzyka złamań,
– występują zaburzenia pracy nerek, odwodnienie organizmu,
– twarz wyglądem przypomina pyszczek wiewiórki (obrzęk gruczołów ślinowych, pucołowatość w okolicy kości policzkowych, odstające uszy),
– skórę pokrywa meszek, jak u niemowlaka. Wyniszczająca głodówka poważnie zniekształca również strukturę osobowości, a co za tym idzie – wpływa destrukcyjnie na psychikę, bowiem niedożywienie powoduje zmiany biochemiczne, które wpływają na procesy myślowe, uczuciowe i całe zachowanie.
Anoreksja jest zatem złożoną jednostką chorobową, w której czynniki biologiczne splatają się z psychicznymi. Jest chorobą śmiertelną, a przede wszystkim bardzo podstępną. Osobie dotkniętej nią wydaje się świetną przyjaciółką, a nie dolegliwością, której trzeba się pozbyć. Najtrudniejsza i najbardziej bolesna jest sytuacja rodziny – bliscy wiedzą, że z chorym dzieje się coś niedobrego, ale nie są w stanie go zrozumieć i mu pomóc. Wszelkie próby perswazji, ze wszech miar uzasadnione i dokonywane w dobrej wierze, są na etapie nieuświadomienia sobie problemu przez chorego raczej bezowocne.
Bulimia to dosłownie krowi głód. Podobnie jak anoreksja, jest również złożonym procesem zaburzeń zachowania. Są to okresowe napady żarłoczności z utratą kontroli nad ilością spożywanych pokarmów.
Bulimia pojawia się często u osób, które czują się osamotnione i niekochane. Jedzenie jest dla nich namiastką miłości, ma zrekompensować negatywne uczucia. Przejadanie się u niektórych jest związane ze stresującymi wydarzeniami życiowymi: pokarm powoduje wydzielanie w mózgu serotoniny, która poprawia samopoczucie, ułatwia odprężenie i wypoczynek.
Na bulimię chorują osoby o niskiej samoocenie, a także kobiety, które obawiają się seksu. Otyłością wysyłają sygnał: „Nie jestem atrakcyjna, nie chcę relacji seksualnych”.
Objawy bulimii:
– objadanie się potrawami słodkimi, wysokokalorycznymi, o konsystencji ułatwiającej szybkie jedzenie; pożywienie jest najczęściej chciwie połykane,
– poczucie braku kontroli podczas objadania się,
– szybkie opróżnianie żołądka poprzez regularne wywołanie wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających i moczopędnych,
– co najmniej dwie sesje objadania się i przeczyszczania na tydzień przez trzy miesiące,
– trwała, przesadna troska o masę i wymiary ciała.
Jeżeli bulimia nie jest leczona, może na skutek wywołania wymiotów prowadzić do ważnych powikłań takich, jak:
– odwodnienie organizmu i brak równowagi elektrolitycznej (szczególnie brak potasu i magnezu),
– postępujące uszkodzenia funkcji nerek,
– hipoglikemia (niski poziom cukru we krwi),
– refluks (odwrócona perystaltyka górnego odcinka przewodu pokarmowego).
Bulimia, podobnie jak anoreksja, wywiera negatywny wpływ na psychikę, powodując:
– poczucie podporządkowania się jedzeniu,
– poczucie samotności w grupie,
– zaburzenia obrazu własnej osoby,
– cechy uzależnienia (po objedzeniu się następują wymioty celem zmniejszenia bolesnego uczucia rozdęcia żołądka i zmniejszenia poczucia sumienia, że za dużo zjadła),
– utrata panowania nad sobą (bulimia powstaje w wyniku braku kontroli nad ilością spożywanego pokarmu),
– zmienność nastrojów (impulsywność, apatia itp.),
– uzależnienia (niektórzy bulimicy są nałogowcami uzależnionymi od środków uspokajających, amfetaminy, kokainy czy alkoholu).
Leczenie tych zaburzeń nie jest łatwe. Istnieje wiele form psychologicznych takich, jak terapia rodzinna, indywidualna, modyfikacji zachowań, psychofarmakologiczna, grupowa, szpitalna i środowiskowa, jednak żadna z wymienionych metod nie daje w pełni pożądanego wyniku. Nawet wtedy, gdy wyniki terapii są pozytywne, są to okresy krótkotrwałe, ponieważ zaburzenia te mają tendencję do nawrotów.
Agata Tabor – pielęgniarka szkolna
