Pomnik POW w Wilczogębach
86 lat temu Wilczogęby były miejscem największego chyba zgromadzenia w historii gminy Sadowne.
3 września 1933 r. odsłonięto naprzeciwko szkoły z 1926 r., przy wjeździe do najstarszej części wsi, pomnik poświęcony żołnierzom Polskiej Organizacji Wojskowej poległym w wojnie z bolszewicką Rosją w 1919 i 1920 r. Wg zapisków nauczyciela miejscowej szkoły Czesława Zdrzalika w Księdze Pamiątkowej szkoły, w uroczystości wzięło udział około 5 tys. osób.
Młodzież z Wilczogąb: Władysław Wycech ps. Wróbel, Jan Puścion ps. Biały, Jan Ojdana ps. Luśnia, Stanisław Szczechura, Józef Wycech, Bolesław Zyśk stanowiła trzon placówki plutonu POW obejmującego gminy Sadowne, Prostyń i Stoczek, działającej od 1916 r. na terenie gminy Sadowne. W gospodarstwie Antoniego Wycecha znajdowała się siedziba placówki i organizowane były zbiórki, a na okolicznych łąkach i pastwiskach nad Bugiem odbywały się jej ćwiczenia. W listopadzie 1918 r. pluton POW uczestniczył w rozbrajaniu Niemców w Sadownem. W 1919 r. żołnierze plutonu dołączyli do 22 pułku piechoty w Siedlcach i brali udział w walkach z bolszewicką Rosją do końca zwycięskiej wojny. W trakcie walk poległ J. Wycech z Wilczogąb i trzech innych żołnierzy z okolicznych wiosek.
Idea zbudowania pomnika poświęconego poległym w boju i zmarłym po wojnie w wyniku doznanych obrażeń pojawiła się wśród mieszkańców Wilczogąb w czerwcu 1933 r. Na odsłoniętym przez starostę węgrowskiego Wróblewskiego i poświęconym przez ks. Sokołowskiego obelisku umieszczona została tablica z napisem:
POLEGŁYM za OJCZYZNĘ
Z PLUTONU
POLSKIEJ ORGANIZACJI WOJSKOWEJ
podch. T. Wierzbicki poległ w 1919 r.
plut. J. Wycech „-„ 1920 r.
sierż. A. Iwański „-„ 1920 r.
st.sierż. E. Sokołowski „-„ 1920 r.
plut. S. Gajewski zm. 1928 r.
Mieszkańcy wsi
Historia Pomnika POW jest nierozerwalnie związana z kolejami losów mieszkańców Wilczogąb. Do wybuchu II wojny światowej Pomnik POW był miejscem obchodów rocznic patriotycznych. Tuż przed zajęciem wsi przez Niemców mieszkańcy z obawy przed jej zniszczeniem zdjęli tablicę i ukryli ją w obejściu Czesława Puściona, gdzie przetrwała okres okupacji. Po wojnie uznali, że władze komunistyczne mogę ją również zniszczyć i nie przywrócili jej na dawne miejsce na pomniku. Zmieniono tylko miejsce jej ukrycia na dom Stefana Wycecha. Dopiero w latach 1990-tych wyjęto ją z kryjówki i przekazano do Muzeum Ziemi Sadowieńskiej.
Do 1967 r. obelisk był pozbawiony jakiejkolwiek tablicy. W 1967 r. urodzony w Wilczogębach ówczesny Marszałek Sejmu PRL Czesław Wycech, ufundował nową tablicę poświęconą pamięci mieszkańców wsi Wilczogęby, którzy w latach 1918-1945 oddali życie za Ojczyznę, za wolność i sprawiedliwość społeczną. Umocowano ją bez żadnych uroczystości. Na tablicy tej obok Józefa Wycecha umieszczone zostały nazwiska 16 ofiar II wojny światowej. Dopóki w Wilczogębach funkcjonowała szkoła podstawowa, jej uczniowie sprawowali opiekę nad Pomnikiem. Później poszedł nieco w zapomnienie.
Swoje znaczenie odzyskał on dopiero przy okazji obchodów 500-lecia Wilczogąb w 2004 r., kiedy umieszczono na nim replikę oryginalnej tablicy z 1933 r. 10 lat później Pomnik wzbogacił się o kolejną tablicę, upamiętniającą 70 rocznicę zabezpieczenia zrzutu broni dla AK w nocy z 16 na 17 kwietnia 1944 r.
Dzisiaj Pomnik POW jest znowu miejscem spotkań mieszkańców Wilczogąb przy okazji ważnych dla nich rocznic. Duża w tym zasługa miejscowej OSP, która przejęła nad nim opiekę. A wspomagają ją w tym mieszkańcy wsi, którzy nie zapominają o zapaleniu zniczy przy różnych okazjach, upamiętniając również w ten sposób swoich krewnych i dawnych mieszkańców wsi.
Tekst/foto: Stanisław Stebelski