600-lecie wsi Rażny
30 czerwca 2024 roku miejscowość Rażny w gminie Sadowne obchodziła swój Jubileusz 600-lecia utworzenia.
Uroczyste obchody rozpoczęła msza święta w intencji byłych i obecnych mieszkańców wsi Rażny, którą koncelebrowali: ks. Stanisław Wojciechowski i ks. Antoni Kunicki.
Bezpośrednio po mszy w rolę prowadzącego wcielił się Zastępca Wójta Gminy Sadowne p. Marcin Gręda. Poinformował, iż organizatorami tej imprezy są: Komitet Organizacyjny 600-lecia Rażen, Koło Gospodyń Wiejskich „Nadburzanki” w Rażnach, Sołectwo Rażny, Gmina Sadowne i Gminny Ośrodek Kultury w Sadownem. W Ich imieniu prowadzący powitał wszystkich przybyłych do Rażen na wspólne świętowanie pp.:
– Żanetę Cwalinę – Śliwowską, Posłankę na Sejm RP
– ks. Antoniego Kunickiego, Proboszcza parafii Sadowne
– ks. kanonika Stanisława Wojciechowskiego
– Mariusza Rukata, Pełnomocnika Marszałka Województwa Mazowieckiego Adama Struzika
– Elżbietę Lanc, wieloletniego członka Zarządu Województwa Mazowieckiego, obecną radną wojewódzką
– Marka Renika, Wicestarostę Węgrowskiego
– Waldemara Cyrana, Wójta Gminy Sadowne
– Tomasza Szymanika, Przewodniczącego Rady Gminy Sadowne wraz z Radnymi
– Teresę Wielgat, Radną RG Sadowne z terenu Rażen
– podkom. Monikę Kędziorę, Komendanta Komisariatu Policji w Łochowie
– Krzysztofa Sycha, Komendanta Gminnego OSP oraz wszystkie jednostki OSP z terenu gminy Sadowne
– Marię Łopuską, Dyrektora Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego
– przedstawicieli placówki terenowej KRUS w Węgrowie
– przedstawicieli Agencji Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa w Węgrowie
– przedstawicieli Lokalnej Grupy Działania „Bądźmy Razem” w Węgrowie
– Bożenę Gierej, Naczelnika Wydziału Środowiska, Rolnictwa i Leśnictwa w Starostwie Powiatowym w Węgrowie
– Małgorzatę Koroś, Dyrektora Szkoły Podstawowej w Sadownem
– Alinę Lipkę – Chudzik, Dyrektora Zespołu Szkolno – Przedszkolnego w Grabinach
– Sławomira Ryszawę, Dyrektora Zespołu Szkół Ponadpodstawowych w Sadownem
– Ewę Piórkowską, Dyrektora Gminnego Ośrodka Kultury w Sadownem, Gminnej Biblioteki Publicznej w Sadownem i Muzeum Ziemi Sadowieńskiej wraz z pracownikami
– kierowników i dyrektorów gminnych jednostek organizacyjnych
– Koło Łowieckie LOT
– Koło Łowieckie ŚW. HUBERTA
– harcerzy
– sołtysów Rażen – Marka Zasłonę, obecnego sołtysa; Stefana Rostka, sołtysa seniora; Jana Filipiaka, sołtysa seniora
– Adama Samsla, sołtysa sołectwa Zalesie
– Elżbietę Olton, sołtysa sołectwa Zarzetka
– pozostałych sołtysów z terenu gminy Sadowne
– Martę Tymińską, Przewodniczącą Koła Gospodyń Wiejskich „Nadburzanki” w Rażnach
– przedstawicieli Kół Gospodyń Wiejskich z terenu gminy Sadowne
– Zespół Śpiewaczy „Sadowianki” i inne zespoły, które wystąpią na scenie
– media, w tym Info Sadowne
– wszystkich przybyłych gości
– z wielkim uśmiechem… wszystkich mieszkańców wsi Rażny, tych byłych, jak i tych obecnych
Po oficjalnym powitaniu gości p. Marcin Gręda przedstawił zebranym rys historyczny wsi Rażny, który powstał m.in. na podstawie publikacji książkowych byłego mieszkańca Rażen ś.p. Adama Stankiewicza:
Na pierwsze ślady miejscowości Rażny natrafiono już jakieś 1700-1800 lat temu, gdyż znajdowało się tu osiedle, ale po nim pozostało jedynie cmentarzysko (na dowód tego na scenie umieszczono szczątki starego, dębowego krzyża z wyrytą datą „1300”. Z przekazów ustnych wiemy, że krzyż ten stał w miejscowości Rażny do roku 1944).
A skąd te 600 lat? Otóż w 1425 roku wojewoda Piotr Pylikowic ze Skuł uzyskał od księcia mazowieckiego Janusza I zgodę na założenie miasta w Rażnach, w powiecie Kamienieckim, na prawie niemieckim. Świadczyło to o tym, że już wcześniej (na pewno w roku 1424) Rażny były na tyle rozwiniętą i znaczącą osadą, żeby zostać miastem.
Niestety lokacja oraz nadanie praw miejskich okazała się nieudana. Nie znamy dokładnie powodu takiej decyzji. Przypuszczać można, że przyczyną rezygnacji z pomysłu były powodzie. Po rezygnacji wojewoda zaciągnął pożyczkę od Kanoników Kolegiaty św. Jana w Warszawie pod zastaw Dóbr Rażnieńskich i założył miasto Węgrów. W książce „Sadowne i okolice wczoraj i dziś” Andrzeja Firewicza znajdziemy informację, że Piotr Pylikowic w 1434 roku przekazuje swoją część puszczy wraz z Rażnami i Kołodziążem księżom należącym do Kapituły kościoła św. Jana w Warszawie (należały one do Kapituły do ostatniego rozbioru Polski w 1795 r.).
Na mocy Aktu erekcyjnego kościoła i parafii w Sadownem z 1524 roku wieś Rażny przyłączona została do parafii w Sadownem. Adam Stankiewicz w swojej książce „Dzieje wsi Rażny” pisze: „najprawdopodobniej na przyłączenie Rażen do nowopowstałej parafii zdecydowało istnienie we wsi murowanego Kościoła, (…) który do roku 1748 był Kościołem parafialnym”. (?)
W roku 1527 Rażny miały 10,5 łana ziemi (1 łan mały ok. 18 hektarów, duży – 26 ha), 31 domostw – 150 mieszkańców (dziś zameldowanych jest 89 osób). Do wioski należały również 2 młyny; jeden rzeczny na Ugoszczy, drugi na rzece Bug, zamontowany na łodziach. Rażny zlokalizowane nad rzeką Bug korzystały z przeprawy do Udrzyna. Przez Udrzyn biegła prastara trasa handlowa, odnoga sławnego szlaku wczesnośredniowiecznej Europy od Waregów do Greków, która umożliwiała Rażniakom sprzedaż swoich płodów rolnych i miodu. Dane ze sprawozdań z 1552 r. informują, że powierzchnia ziemi wzrosła z 10 do 25 włók, a liczba ludności się podwoiła. Był to okres najbardziej dynamicznego rozwoju wsi. Rażny kwitły. We wsi zlokalizowana była binduga, a przy niej magazyny i spichlerze. Tu budowano statki, którymi spławiano produkty: zboże, drewno, smołę, miód, a nawet bydło aż do Gdańska. Wielu Rażnian było flisakami.
Pod koniec XVI wieku Rażny odnotowują znaczny spadek ludności spowodowany epidemią morowego powietrza, która wybuchła jesienią 1571 r. Od tego czasu wieś ubożała, stagnacja gospodarcza ciągnęła się dziesiątki lat.
W drugiej połowie XVII wieku na wieś spadł „potop” klęsk, powodzie wyrządziły ogromne straty w gospodarstwach, pozbawiając je zbiorów, co w rezultacie prowadziło do głodu. W roku 1655 na Polskę spadła inna klęska – najazd Szwedów. Szwedzi nakładali na ludność zniewoloną wysoką kontrybucję, ten ucisk dotknął także Rażny.
Do tego okresu Rażny leżały na terenie, na którym obecnie znajduje się wieś Zalesie i część Zarzetki – kolonia Lipieniec. Ze względu zmiany koryta rzeki mieszkańcy przesiedlali się na tereny oddalone o około 2 km od tych miejsc, gdzie obecnie ulokowana jest wieś.
Po III rozbiorze Polski wieś Rażny znalazła się pod zaborem austriackim. Tereny po drugiej stronie rzeki Bud dostały się pod rządy pruskie. Bug stał się granicą państwową. Po obydwu stronach rzeki rozstawiono posterunki, które strzegły zakazu przemieszczania się mieszkańców na drugą stronę Buga. Majątek Kapituły św. Jana w Warszawie został przejęty na własność państwa austriackiego.
Po wyzwoleniu spod zaboru austriackiego Region Sadowieński został przyłączony do Księstwa Warszawskiego i w roku 1810 znalazł się w granicach powiatu węgrowskiego, departamentu siedleckiego, później od roku 1815 należał do Królestwa Polskiego. W 1808 roku odbył się spis ludności i wg niego w Rażnach było 47 domów i 281 mieszkańców. Rażny na początku XIX wieku były na czwartym miejscu w tabeli ludności wsi w regionie sadowieńskim.
W 1821 roku nastąpiła kolejna zmiana właściciela. Rząd Królestwa Polskiego przekazał dobra na własność hrabiemu Stanisławowi Zamoyskiemu, jako odszkodowanie za zabraną przez rząd twierdzę Zamość. W roku 1824 Zamoyski przekazał majątek synowi Andrzejowi. Wówczas po reformie administracyjnej Rażny należały do gminy Kołodziąż.
W II połowie XIX wieku, w rezultacie procedury uwłaszczenia chłopi z Rażen otrzymali ziemię na własność (1983 morgi i 273 pręty ziemi uprawnej oraz 266 morgów i 177 prętów nieużytków). Uwłaszczenie korzystnie wpłynęło na rozwój gospodarczy wsi. Po komasacji gruntów część mieszkańców zmieniła swoje miejsce zamieszkania na okolice rzeki Ugoszcz i Bojewki. W wyniku tego powstała nowa osada nazywana Rażnami Nowymi (dzisiejsza Zarzetka z Lipieńcem).
W 1915 roku, w trakcie I wojny światowej front niemiecko – rosyjski zbliżył się do Bugu. Mieszkańcom Rażen nakazano opuścić wieś. Z relacji świadków wiemy, że wieś ocalała i nikt z cywilów nie zginął.
Podczas II wojny światowej, 9 września 1939 r., po przełamaniu frontu nad Narwią, Niemcy bez przeszkód przeprawili z Udrzyna na lewy brzeg rzeki Bug swoje wojska. Oddział okupanta został zaatakowany przez patrol polski przy moście na Bojewce. Niemcy spędzili kilkudziesięciu napotkanych mężczyzn na podwórko Jana Korosia z zamiarem egzekucji. Na szczęście do mordu nie doszło.
Podczas wojny wieś została spalona. Zostało tylko kilka zabudowań. Symbolem tego spalenia są szczątki umieszczonego na scenie krzyża. Po zakończeniu wojny rozpoczęła się mozolna odbudowa gospodarstw.
Przełomowym wydarzeniem dla wsi była jej elektryfikacja, która rozpoczęła się w roku 1961 oraz podwyższenie drogi z Zalesia do Rażen.
Dziś wieś Rażny zamieszkuje 89 osób. Jest to drugie z 23 najmniejsze sołectwo w gminie Sadowne. Nie przeszkadza to jednak w wyprzedzaniu innych miejscowości np. w uzyskaniu najlepszej frekwencji wyborczej w całej gminie Sadowne.
Po przedstawieniu rysu historycznego wsi Rażny zaproszono uczestników uroczystości do odsłonięcia kamienia pamiątkowego obchodów 600-lecia miejscowości. Odbyło się też symboliczne wbicie gwoździ w tablicę upamiętniającą to wydarzenie, Bractwo Kurkowe oddało salwę honorową z zabytkowych armatek, a ks. proboszcz odmówił stosowną modlitwę i poświęcił odsłonięty kamień pamiątkowy.
W dalszej części uroczystości na scenie pojawiła się p. prof. Wanda Decyk – Zięba, która wygłosiła referat o nazwiskach występujących w Rażnach i okolicy, ich pochodzeniu i odmianach w codziennym życiu oraz na przestrzeni wieków.
Następnie głos zabrali zaproszeni goście:
– Wójt Gminy Sadowne p. Waldemar Cyran wręczył sołtysom sołectwa Rażny – seniorom i obecnemu (Stefan Rostek, Jan Filipiak i Marek Zasłona) oraz najstarszym obecnym mieszkańcom wsi (Jadwiga Zasłona i Jan Filipiak) – specjalne podziękowania. Przekazał też, wspólnie z Przewodniczącym Rady Gminy Sadowne p. Tomaszem Szymanikiem, dyplom jubileuszowy z prezentem dla mieszkańców wsi Rażny, których reprezentował sołtys wsi p. Marek Zasłona i p. Marta Tymińska – Przewodnicząca KGW „Nadburzanki” w Rażnach.
– p. Elżbieta Lanc i p. Mariusz Rukat, w imieniu Marszałka Województwa Mazowieckiego p. Adama Struzika, przekazali na ręce Sołtysa i p. Przewodniczącej Medal Pamiątkowy PRO MASOVIA dla wsi Rażny za wybitne zasługi oraz całokształt działalności na rzecz województwa mazowieckiego.
– p. Poseł Żaneta Cwalina – Śliwowska i p. Wicestarosta Marek Renik, w imieniu własnym i instytucji państwowych, które reprezentują, przekazali mieszkańcom Rażen najserdeczniejsze życzenia, dalszego rozwoju wsi i kolejnych, trafionych inwestycji.
Po oficjalnej części uroczystości nadszedł czas na część artystyczną i inne atrakcje: Zespół „Gwizdalanki”, Eko Kabaret, Zespół Śpiewaczy „Sadowianki”, Teatr Katarynka z przedstawieniem „Morskie opowieści”, Piana Party, Zespół Discoboys i DJ Sado. Organizatorzy zaprosili też wszystkich do korzystania w międzyczasie do korzystania ze wszystkich atrakcji i stoisk zlokalizowanych na placu uroczystości przypominając, iż równocześnie z obchodami 600-lecia odbywa się w tym miejscu piknik rodzinny. Dla dorosłych i dzieci dostępne są gry, zabawy, animacje, wesołe miasteczko, wata cukrowa, popcorn, loteria fantowa z ciekawymi nagrodami, gastronomia, namioty KGW, namioty promocyjne i wystawa z historią wsi w tle.
A wszystko działo się przy upalnej pogodzie, w miłym towarzystwie i ze wspólną zabawą, bo… to przecież nie byle wydarzenie, a 600-lecie wsi Rażny. Powodzenia Drodzy Mieszkańcy najstarszej wsi naszej gminy! Bawcie się nie tylko do samego rana!
Tekst/foto: Sławek Chyliński
