Biblioteka – po pierwsze

Sadowne – od biblioteki ludowej po skomputeryzowane zbiory.

Organizowane przez bibliotekę imprezy, konkursy, spotkania autorskie, kiermasze czy lekcje biblioteczne nie tylko zwiększają liczbę czytelników, ale też wpływają na ich aktywność, rozwijają zainteresowanie książką oraz pobudzają aktywność kulturalną. Taki kierunek działań obrała sobie Gminna Biblioteka Publiczna w Sadownem, która wkrótce ukończy 70 lat.

Sadowieńska Biblioteka pełni też funkcję centrum informacji lokalnej i regionalnej. Udziela informacji na wiele różnych tematów. Czytelnicy w wielu przypadkach dostają odpowiedź na zapytanie – jak to się mówi:„od ręki”. Stopniowo rozszerza się zakres tematyczny udzielanych informacji, a mają na to wpływ w największym stopniu użytkownicy bibliotek. Bibliotekarze pomagają swoim czytelnikom w krytyczny sposób spojrzeć na informacje z wirtualnego świata, porównując je z innymi klasycznymi źródłami, jakimi są słowniki, encyklopedie i leksykony. Umożliwiają także sprawdzanie poprzez Internet katalogów zbiorów innych odległych bibliotek posiadających taki katalog.

A jak to się zaczęło?

Pierwszą bibliotekę w Sadownem założono 9 listopada 1897 r. Była to również pierwsza biblioteka ludowa na terenie Guberni Siedleckiej. Poświecił ją proboszcz sadowieńskiej parafii, a bibliotekarzem został pisarz gminny. W pierwszym półroczu działalności biblioteka cieszyła się powodzeniem – zanotowano 601 wypożyczeń. Z czasem jednak sytuacja ta uległa zmianie, zainteresowanie książkami słabło.

Brak jest natomiast informacji dotyczącej okresu funkcjonowania biblioteki ludowej w Sadownem, ale prawdopodobnie zakończyła ona swą działalność, jak większość bibliotek, w grudniu 1905 roku, kiedy zmieniono istniejące dotychczas przepisy.

Marzena Kowalczuk w książce pt. „Biblioteki Publiczne na Podlasiu w XVIII-XX wieku” podaje, że w roku 1928 istniała w Sadownem biblioteka parafialna utrzymywana i finansowana przez proboszcza. W jej zbiorach dominowała literatura religijna, związana z krzewieniem wiary katolickiej wśród parafian. Biblioteka mieściła się w budynku wikariatu. W roku 1939 Niemcy spalili wikariat i budynki gospodarcze wokół niego. Podczas tego pożaru spłonęły także zbiory biblioteki. Przez następne dziesięć lat na terenie gminy Sadowne nie funkcjonowała żadna biblioteka.

Na mocy Dekretu z 17 kwietnia 1946 r. O bibliotekach i opiece nad zbiorami bibliotecznymi w całym kraju rozpoczął się dynamiczny rozwój bibliotekarstwa publicznego. Pierwsze kroki, jakie zostały podjęte w tym kierunku, to utworzenie przez Ministerstwo Oświaty we wszystkich istniejących trzystu powiatach bibliotek powiatowych. Następnie rozpoczęto tworzenie gminnych bibliotek publicznych. W pierwszym etapie, dokładnie 15 stycznia 1949 r., uroczyście otwarto 1600 bibliotek gminnych i uruchomiono 20 000 punktów bibliotecznych. Wszystkim tym placówkom przekazano 1 250 000 książek.

16 stycznia 1949 r. o godz. 13.30 odbyło się uroczyste otwarcie Biblioteki Gminnej w Sadownem.

Pierwszy lokal, w którym zorganizowana został biblioteka, znajdował się w ówczesnym Gimnazjum. Obowiązki polegające na przygotowaniu lokalu i zaopatrzeniu go w odpowiedni sprzęt przydzielono dyrektorowi Gimnazjum – Dionizemu Szabelskiemu.

Biblioteka, rozpoczynając pracę, dostała 289 książek z gotowym wydrukiem w księdze inwentarzowej. Początkowo księgozbiór mieścił się w szkole, a następnie w dwóch prywatnych domach. W latach osiemdziesiątych jeden z nich – przy ul. Kościuszki w Sadownem – został wykupiony przez Narodowy Fundusz Rozwoju Kultury i od tego czasu biblioteka zajmowała już cały budynek. Na dole urządzono wypożyczalnię, na górze czytelnię.

W dolnej części budynku zorganizowano też prowizorycznie kilka miejsc do korzystania z księgozbioru podręcznego. Na parterze budynku mieściła się więc wypożyczalnia, czytelnia, oddział dla dzieci i czytelnia internetowa.

Od początku Bibliotekę Gminną w Sadownem prowadziła Ludwika Iwanowska, która była także bibliotekarzem szkolnym. Po niej stanowisko to objął Stanisław Kośnikowski, a następnie Lucyna Kowalska, która pracowała do połowy roku 1973. Od roku 1973 do kwietnia 2000 r. kierownikiem biblioteki była Wanda Cymerman.

W roku 1950 Gminna Biblioteka Publiczna zmieniła nazwę na Gromadzką Bibliotekę Publiczną w Sadownem. W roku 1957 powstała Gromadzka Publiczna Biblioteka w Zarzetce. Początkowo mieściła się w prywatnym domu państwa Krupów, potem została przeniesiona do budynku przedszkola w Grabinach. Gdy spaliła się szkoła w Grabinach, nauka została przeniesiona do budynku, w którym mieściła się biblioteka i przedszkole. Na czas znalezienia nowego miejsca zbiory biblioteki wzięła pod opiekę do własnego domu Anna Krupa – ówczesna bibliotekarka. Pierwszym bibliotekarzem był Wiesław Stryjek, przez dwa następne lata Genowefa Ogonowska. Od roku 1958 do stycznia 2003 w bibliotece pracowała Anna Krupa, a od 2004 roku – Aneta Radzikowska.  W roku 1969 Gromadzka Biblioteka w Zarzetce została filią biblioteki gminnej. Filia obecnie mieści się w budynku Zespołu Szkolno – Przedszkolnego w Grabinach.

W roku 1965 powstała Gromadzka Biblioteka w Kołodziążu. Na początku lat 70-tych ubiegłego stulecia została zmieniona nazwa na Filię GBP w Sadownem. Pierwszym bibliotekarzem była Wanda Karczmarczyk, a po niej opiekę nad zbiorami objęła Marianna Ojdana. Kolejnymi bibliotekarzami tej filii byli: Mirosława Kądziela, Danuta Kobylińska, Danuta Poziemska i Barbara Klimek. Siedziba filii kilkakrotnie się zmieniała – obecnie znajduje się w budynku świetlicy wiejskiej w Sokółce.

Na mocy ustawy z 1968 r. Bibliotece w Sadownem 11 czerwca 1974 nadano statut. Ten akt prawny został zatwierdzony przez ówczesnego Naczelnika Gminy Sadowne – Stanisława Klimka. Statut ów szczegółowo wyznaczał obowiązki i zadania Gminnej Biblioteki Publicznej. Naczelny nadzór nad biblioteką sprawowało Ministerstwo Kultury i Sztuki, a nadzór fachowy i merytoryczny – Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Węgrowie. Statut określał teren działania – obszar gminy Sadowne.

Podział administracyjny w roku 1975 pociągnął za sobą następne zmiany strukturalne w organizacji bibliotek. Na terenie gminy Sadowne w tym czasie istniała jedna biblioteka gminna i dwie filie (gromadzkie zostały przekształcone na filie). W roku 1978 utworzono jeszcze jedną filię – w Morzyczynie Włościańskim (obecnie mieści się w budynku po b. Szkole Podstawowej w Morzyczynie Włościańskim). Od roku 1978 do 1984 bibliotekarzem była Grażyna Bielska, po niej pracę podjęła Aniela Puścion – nauczycielka w Szkole Podstawowej w Morzyczynie, a następnie Aneta Radzikowska.

Obecnie trzy Filie Gminnej Biblioteki Publicznej obsługuje Anna Jakubik-Laska.

Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym do zadań własnych samorządu przekazała prowadzenie bibliotek publicznych. Miało to dla tych placówek znaczenie głównie finansowe. Od tego roku nie były już finansowane przez budżet państwa. Z powodu braków finansowych zlikwidowano punkty biblioteczne, co okazało się niezbyt dużą stratą, ponieważ punkty te traciły w sposób naturalny swoich czytelników. Zakup nowych książek pozostał jednak na poziomie lat ubiegłych.

Do tego okresu GBP w Sadownem była pod nadzorem Biblioteki Publicznej m. st. Warszawy. Obecnie fachową pomoc oferuje Miejska Biblioteka Publiczna w Węgrowie, która od 23 sierpnia 2007 r. zaczęła pełnić funkcję Biblioteki Powiatowej.

W roku 2000 na emeryturę odeszła wieloletnia kierowniczka Biblioteki Wanda Cymerman. Na stanowisku zastąpiła ją Barbara Klimek, a w roku 2012 – Ewa Piórkowska.

Od roku 2006 Gminnej Bibliotece w Sadownem przybyło obowiązków związanych z uruchomieniem i prowadzeniem w placówce czytelni internetowej. W tym samym roku został poczyniony krok w stronę automatyzacji biblioteki. W listopadzie został wgrany program biblioteczny MAK i od tego momentu trwa wprowadzanie opisów do katalogu komputerowego. Po pewnym czasie użytkowany program zastąpiono nowym o nazwie MATEUSZ, który jest wykorzystywany przez Bibliotekę do chwili obecnej.

W 2007 roku Rada Gminy Sadowne określiła zadania Biblioteki Publicznej Gminy Sadowne i nadała jej nowy Statut.

Uchwałą Nr XVIII/93/08 z dnia 29 kwietnia 2008 roku zmieniono nazwę biblioteki na: Gminna Biblioteka Publiczna w Sadownem.

W chwili uruchomienia w 1949 roku Biblioteka posiadała w swoich zbiorach 1232 książki. Na początku zbiory biblioteki bazowały przed wszystkim na darach, a darczyńcami były głównie inne biblioteki. Od roku 1956 rozpoczęto zakupy nowych książek. Można wnioskować, iż dopiero wtedy organizator przeznaczył środki na ten cel. W tym czasie również tworzyły się filie biblioteki. W roku 1960 biblioteka posiadała już 5584 woluminy.

Następne dziesięć lat istnienia biblioteki to dobry okres dla rozwoju księgozbioru biblioteki.  Liczba książek do 1970 roku wzrosła o 3044 sztuki, a przez kolejne 10 lat o kolejne 9906. Wpływ na taki stan księgozbioru ma niewątpliwie zakup nowości wydawniczych dokonywany przez Dział Gromadzenia i Opracowywania Zbiorów Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Siedlcach. Księgozbiór sadowieńskiej Biblioteki w 1990 roku liczył już 28673 książki, w roku 2000 – 37513, w roku 2010 – 44218, a w roku 2018 – 53570 książek. Każdego roku Biblioteka dokonywała zakupów nowych pozycji książkowych – w 2018 roku księgozbiór uzupełniono o 1208 woluminów za kwotę 25763,32 zł.

Powyżej wykazano same wpływy do Biblioteki, ale w ciągu tych wszystkich lat działalności biblioteki wystąpiły także ubytki książek – łącznie 20873 woluminów.

W jaki sposób na przestrzeni ostatnich prawie czterdziestu lat kształtowało się czytelnictwo i wypożyczenia? Dane za lata 1981 i 2018 na przykładzie punktu bibliotecznego w Sadownem wskazują, że liczba użytkowników biblioteki, pomimo dużej i atrakcyjnej propozycji konkurencyjnych dziedzin kultury, pozostaje od 40 lat na podobnym poziomie (1981 rok – 1446 czytelników i w 2018 roku – 1359 czytelników), natomiast liczba wypożyczeń z roku na rok wzrasta – w roku 1981 zanotowano 24257 wypożyczeń na zewnątrz, natomiast w roku 2018 – 39940 wypożyczenia na zewnątrz i dodatkowo – 2554 osoby skorzystały w czytelni z posiadanych przez Bibliotekę materiałów.

Elementem pracy bibliotekarzy jest prowadzenie ewidencji zbiorów. Umożliwia ona ustalenie stanu liczbowego i wartościowego materiałów.  W tym celu prowadzone są księgi inwentarzowe księgozbioru. Od roku 2006 biblioteka rozpoczęła wprowadzanie książek do katalogu komputerowego.

Zbiory biblioteczne podzielone są na zbiory dla dzieci i dla dorosłych.

Książki w oddziale dla dzieci podzielone są na poziomy ze względu na wiek:

1. Poziom I – dzieci najmłodsze,
2. Poziom II – dla dzieci do lat 10,
3. Poziom III – dla dzieci do lat 14
4. Poziom IV – dla dzieci od 14 do 18

Zbiory dla dorosłych podzielone są na działy. Treść działów ustalona została na podstawie Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej i przedstawia się tak:

0 – Zagadnienia ogólne.

1 – Filozofia. Psychologia.

2 – Religia. Teologia. Religioznawstwo.

3 – Nauki społeczne. Prawo. Administracja.

4 – (aktualnie wolny)

5 – Matematyka. Nauki przyrodnicze.

6 – Nauki stosowane. Medycyna. Nauki techniczne. Rolnictwo.

7 – Sztuka. Rozrywka. Sport.

8 – Językoznawstwo. Nauka o literaturze. Literatura piękna.

9 – Archeologia. Prehistoria. Geografia. Biografie. Historia.

Działy główne podzielone są na poddziały. Zależy to głównie od ilości liczby książek z danej dziedziny. Najbardziej rozbudowanym działem jest dział 8 (przede wszystkim literatura piękna).

Na potrzeby czytelników biblioteka podzieliła literaturę piękną na sensacyjną, obyczajową (romanse historyczne, współczesne) oraz fantastykę.

Tekst/foto: Barbara Klimek/Sławek Chyliński

Źródło: Historia i działalność Gminnej Biblioteki Publicznej w Sadownem, Barbara Klimek, 2009