Nadmiar cukru? Nie panikujmy!

Czujemy się niezbyt dobrze? Może to wina poziomu glukozy w naszym organizmie? Kiedy należy wykonać badanie poziomu cukru? Jak interpretować wyniki?

Wiele pytań, na które warto znać odpowiedzi i… w porę zacząć przeciwdziałać ewentualnym zagrożeniom. Tym razem zasygnalizuję temat podstępnej choroby, która latami bez rozpoznania może nam się naprzykrzać i niszczyć nasze organy wewnętrzne. To cukrzyca! Jak zwykle, należy postawić na profilaktykę, w porę wykonać odpowiednie badania i ewentualnie rozpocząć właściwe leczenie. Na początek kilka słów o tej chorobie.

Cukrzyca – grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią (podwyższonym poziomem glukozy we krwi) wynikającą z defektu produkcji lub działania insuliny wydzielanej przez komórki beta trzustki. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Ze względu na przyczynę i przebieg choroby, można wyróżnić: cukrzycę typu 1, typu 2, cukrzycę ciężarnych i inne, rzadziej występujące typy.

Najczęstszą postacią cukrzycy jest cukrzyca typu 2, polegająca na zmniejszonej wrażliwości tkanek na insulinę (insulinooporność). Stan ten wymaga produkcji nadmiernej ilości insuliny, co w dalszym przebiegu choroby przekracza zdolności wydzielnicze trzustki. W cukrzycy typu 2, dochodzi do uszkodzenia komórek beta w wyspach trzustki i upośledzenia, a później zaprzestania wydzielania insuliny.

Cukrzyca typu 1 polega na pierwotnym, niedostatecznym wydzielaniu insuliny, przy zachowaniu normalnej wrażliwości tkanek na ten hormon.

Cukrzyca ciężarnych jest wynikiem zmian hormonalnych związanych z ciążą.

Zasadą współczesnej terapii cukrzycy jest leczenie wszystkich zaburzeń towarzyszących chorobie, a nie tylko kontrola gospodarki węglowodanowej. Dążenie do normalizacji masy ciała, zwiększenie aktywności fizycznej, właściwa dieta, leczenie częstych w cukrzycy zaburzeń lipidowych, nadciśnienia tętniczego i innych chorób układu krążenia oraz utrzymywanie glikemii w przedziale wartości możliwie najbardziej zbliżonym do niecukrzycowych (normoglikemii) zmniejsza ryzyko rozwoju powikłań choroby.

Badanie poziomu cukru we krwi – kiedy należy wykonać?

Poziom glukozy we krwi badamy:

– gdy występują objawy niedocukrzenia (hipoglikemii) lub przecukrzenia (hiperglikemii),

– rutynowo – jako element badań laboratoryjnych – szczególnie w przypadku osób, u których istnieje ryzyko wystąpienia cukrzycy (u osób powyżej 40. roku życia, z nadwagą lub otyłością, obciążonych genetycznie ryzykiem cukrzycy),

– regularnie – diabetycy mierzą cukier kilkukrotnie w ciągu dnia,

– u każdej kobiety w ciąży – między 24 a 28 tygodniem, badanie pomaga wykryć cukrzycę ciążową.

UWAGA! Każdy zdrowy człowiek powinien kontrolować poziom cukru we krwi minimum raz na rok. Poziom cukru w warunkach domowych zbadasz za pomocą glukometru.

Jak przygotować się do badania poziomu cukru we krwi?

Do badania poziomu cukru we krwi przygotowujemy się w zależności od zaleceń. Badanie glukozy może być wykonane:

– na czczo – należy 8 godzin nic nie jeść i nie pić – poza wodą;

– po posiłku – badanie glikemii poposiłkowej, kontrolę glikemii wykonuje się po 2 godzinach od rozpoczęcia posiłku (np. w warunkach domowych, za pomocą glukometru);

– o dowolnej porze – badanie przygodnego stężenia glukozy we krwi można wykonać w każdej chwili, nie trzeba być na czczo – nieprawidłowy wynik przygodnego badania poziomu cukru nie jest podstawą do rozpoznania cukrzycy – w takim przypadku konieczne jest wykonanie kolejnych badań (badanie poziomu cukru na czczo; doustny test tolerancji glukozy);

UWAGA! Cukrzycę diagnozuje się w oparciu o glikemię przekraczającą normę w badaniu poziomu cukru we krwi na czczo (w dwukrotnych pomiarach) lub w teście doustnego obciążenia glukozą (OGGT).

Badanie cukru we krwi – interpretacja wyników

Prawidłowy wynik poziomu glukozy we krwi mieści się w granicach 70–99 mg/dl. W przypadku podwyższonego wyniku (126 mg/dL lub powyżej tej wartości) – badanie należy powtórzyć po kilku dniach.

Poziom glukozy we krwi żylnej – tabela

Test doustnego obciążenia glukozą (OGGT) – tabela

UWAGA! W celu zdiagnozowania cukrzycy ciążowej wykonuje się oznaczenie poziomu glukozy we krwi na czczo oraz test doustnego obciążenia glukozą (OGTT).

Niski poziom cukru we krwi – jakie mogą być przyczyny?

Poziom cukru we krwi może być niski z wielu przyczyn, częste przyczyny to:

• niezdiagnozowana cukrzyca;
• zatrucie pokarmowe – z wymiotami i biegunką;
• intensywny wysiłek fizyczny;
• niektóre diety odchudzające (za mało węglowodanów w diecie);
• spożycie dużej ilości alkoholu;
• stres;
• u chorych na cukrzycę: podanie zbyt dużej dawki insuliny.

Jak objawia się niedocukrzenie (hipoglikemia)?

• wczesne objawy: uczucie głodu, nudności, osłabienie, bladość, rozszerzone źrenice, niepokój;
• ciężkie niedocukrzenie: zaburzenia orientacji, zaburzenia mowy, drgawki, śpiączka.

Wysoki poziom cukru we krwi – jakie mogą być przyczyny?

• niezdiagnozowana cukrzyca, insulinooporność,
• choroby trzustki (zapalenie trzustki),
• stres pourazowy,
• zespół Cushinga,
• choroby endokrynologiczne,
• u chorych na cukrzycę: źle leczona cukrzyca (źle dobrana dawka insuliny, pominięcie dawki).

Jak objawia się przecukrzenie (hiperglikemia)?

• oddawanie dużej ilości moczu,
• wzmożone pragnienie,
• suchość w jamie ustnej,
• złe samopoczucie, osłabienie, senność,
• bóle głowy,
• niewyraźne widzenie.

Co wpływa na poziom cukru i co łączy cukrzycę i np. stres? To skomplikowane, ale spróbujmy ustalić i zrozumieć tę zależność.

Stres to stan mobilizacji sił organizmu, swoisty alarm dla człowieka, który komunikuje go: „Zacznij się bronić”. Każda potrzeba, zagrożenie czy wymagania ze strony środowiska to stres dla organizmu, który stanowi sygnał dla układu nerwowego, a szczególnie stymuluje podwzgórze i przedni płat przysadki mózgowej. Ta ostatnia produkuje ACTH – hormon adrenokortykotropowy, który oddziałuje na korę nadnerczy i indukuje wytwarzanie kortyzolu – hormonu stresu. Kora nadnerczy przesyła sygnał dalej do rdzenia nadnerczy i mobilizuje go do produkcji katecholamin: adrenaliny i noradrenaliny. Te z kolei oddziałują na wątrobę – organ, który jest bankiem cukru w organizmie. Cukier natomiast to źródło energii niezbędnej do walki ze stresem i różnymi przeciwnościami na drodze życia.

Aby wątroba – magazyn glikogenu – mogła przekształcić cukier złożony na prostszy, czyli glukozę, niezbędne jest prawidłowe funkcjonowanie trzustki, która wydziela dwa hormony:

• insulinę– wiążącą glukozę w glikogen,
• glukagon – rozbijający glikogen w glukozę, co ma miejsce w sytuacji stresu.

Sygnał do prawidłowej pracy trzustka otrzymuje od swojego głównego „szefa” – podwzgórza. Stres w postaci fizycznej (np. uraz, choroba) lub psychicznej (np. praca, problemy rodzinne, brak pieniędzy) mobilizuje organizm do reakcji typu „walcz” albo „uciekaj”. Uwalniane są wówczas hormony stresu, np. kortyzol czy adrenalina, których zadaniem jest dostarczenie energii (glukozy i tłuszczu), by organizm miał siłę do walki lub ucieczki przed niebezpieczeństwem.

Cukrzyca uniemożliwia skuteczną i szybką odpowiedź na stres, dlatego że zaburzona jest praca trzustki i wytwarzanie insuliny oraz glukagonu. W przypadku długotrwałego napięcia, hormony stresu są wytwarzane niemal bez przerwy. Kortyzol czy adrenalina są pompowane do krwi non stop, co sprawia, że w wyniku długotrwałego stresu może powstać wysoki poziom cukru we krwi.

Jeśli mamy do czynienia ze stresem psychologicznym, nasz umysł będzie interpretował sytuację jako potencjalnie groźną, chociaż w rzeczywistości wcale taka być nie musi. Wówczas organizm zaczyna produkować hormony stresu na próżno – tutaj ani walka, ani ucieczka nic nie pomogą. Wrogiem jest nasza własna percepcja!!!

Jak stres wpływa na cukrzycę?

Stres powoduje, że nie dba się o siebie ani nie zaspokaja swoich potrzeb. Można ignorować często symptomy stresu i zmęczenia, pić alkohol, nie dbać o prawidłową dietę. To wszystko uwypukla istotę związku: cukrzyca a stres. U diabetyków stres może mieć bezpośredni wpływ na poziom cukru we krwi. Stwierdzono np., że efektem działania stresu u większości ludzi z pierwszym typem cukrzycy jest podwyższenie poziomu glukozy we krwi.

Stres fizyczny powoduje hiperglikemię u ludzi z cukrzycą typu 1, jak i typu 2. Natomiast stres psychiczny częściej powoduje wzrost poziomu glukozy u diabetyków z cukrzycą typu 2. Techniki relaksacyjne mogą być skuteczną terapią dla cukrzyków, szczególnie z cukrzycą typu 2, u których stres blokuje uwalnianie insuliny. Relaks osłabia bowiem wrażliwość na hormony stresu i łagodzi negatywne konsekwencje dla zdrowia.

Konsekwencje cukrzycy?

Przewlekła hiperglikemia wiąże się z zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, np. oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Terapia cukrzycy polega nie tylko na kontroli gospodarki węglowodanowej, ale też na leczeniu wszelkich defektów towarzyszących chorobie, np. poprzez: normalizację masy ciała, stosowanie właściwej diety, leczenie nadciśnienia tętniczego czy zaburzeń lipidowych, wysiłek fizyczny oraz przyjmowanie leków przeciwcukrzycowych.

Aby zminimalizować negatywny wpływ stresu na objawy cukrzycowe, zaleca się głównie relaksację, np.

• ćwiczenia oddechowe,
• ćwiczenia fizyczne,
• terapię relaksacyjną (praca nad napięciem mięśniowym),
• pozytywne myślenie.

Inne metody na redukcję stresu związanego z życiem z cukrzycą to uczestnictwo w tzw. grupach wsparcia czy grupach samopomocy. Najlepiej postarać się nie pamiętać o tym, że jest się chorym. Żyć na tyle normalnie, na ile pozwala choroba. Spotykać się z ludźmi, nie unikać kontaktów towarzyskich, oddać się jakiejś pasji, np. chodzić na fitness czy kurs tańca. Warto szukać tego, co pozytywne w życiu, nawet w tym, że musisz przyjmować leki, regularnie sprawdzać poziom cukru we krwi, wykonywać ćwiczenia fizyczne czy jeść tylko zalecane produkty.

Pamiętaj, że będąc chorych na cukrzycę, nie jesteś sam. Masz rodzinę, przyjaciół, znajomych. Możesz poprosić o pomoc personel medyczny, np. lekarza diabetologa, dietetyka, pielęgniarkę, psychologa. Czasem brak wiedzy o źródle stresu potęguje ten stres. W trudnej sytuacji możesz skorzystać z pomocy terapeutycznej, by wypracować konstruktywne reakcje i sposoby radzenia sobie ze stresem.

Uwaga, przyczyną cukrzycy, której nikt nie bierze często pod uwagę, może być też stan zapalny. Podczas interpretacji wyników badań miejmy na uwadze, iż organizm wykorzystuje stan zapalny do zwalczania atakujących go mikroorganizmów, ciał obcych i innych niepożądanych czynników. Podczas stanu zapalnego następuje produkcja wielu silnych substancji chemicznych, które powodują również podniesienie poziomu glukozy.

Reasumując, zachęcam do wykonywania badań profilaktycznych, których nieodłącznym elementem będzie stwierdzenie aktualnego poziomu glukozy w naszym organizmie. To ważne – pamiętajmy o tym.

Agata Tabor – pielęgniarka szkolna