RELIKTY DAWNEJ PRZESZŁOŚCI

Powiat węgrowski obok wielu innych regionów kraju obfituje także w wiele różnych i ciekawych pamiątek i zabytków z dawnej przeszłości.

ROZDZIAŁ VI

RELIKTY DAWNEJ PRZESZŁOŚCI

Powiat węgrowski obok wielu innych regionów kraju obfituje także w wiele różnych i ciekawych pamiątek i zabytków z dawnej przeszłości.

Relikty te stanowią niezaprzeczalne dokumenty historyczne, są widomym dowodem dawnej kultury naszego narodu w poszczególnych epokach jego istnienia.

Z otchłani wieków ponad tysiącletniego bytowania naszego państwa wyłaniają się spisane pracowitymi rękami dowody dawnej przeszłości, będące dokumentami życia naszych przodków.

Troskliwe skatalogowanie istniejących zabytków to znamienny i doniosły moment dla kultury naszego narodu. Dzięki temu wydobyto z zapomnienia tysiące pomijanych dotychczas bezcennych dokumentów, w które oprócz znanych powszechnie narodowych pamiątek obfitują nieznane nieraz miejscowości, miasteczka i osiedla.

Dzięki głębokiej trosce Instytutu Sztuki przy Polskiej Akademii Nauk podjęto w Polsce od szeregu lat wielki i bezcenny trud wynalezienia, czy też po prostu wygrzebania, nieznanych częstokroć dotychczas reliktów i przyznać trzeba, uratowano je od ludzkiego zapomnienia, a może nawet zagłady. Co w tym najważniejsze, że zwrócono w ten sposób uwagę powszechną na ich muzealną i narodową wartość jako dowodów odległej nieraz przeszłości. W wielu przypadkach nikt i nigdzie dotychczas nie zwrócił uwagi na zapadłe nieraz miejscowości, w których kryły się zapomniane, bezcenne niejednokrotnie, o muzealnej wartości eksponaty jako dowody dawnej kultury.

Doczekał się takiej monografii w postaci Katalogu zabytków zinwentaryzowanych w tomie X województwa warszawskiego, przez przedstawicieli Instytutu PAN, Izabellę Galicką i Dariusza Kaczmarzyka w zeszycie 26 również i nasz powiat węgrowski (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Tom X, Województwo warszawskie, Wyd. Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1964, Zeszyt 26, Powiat Węgrowski). Po raz pierwszy troskliwe ręce ludzi sztuki, znawców i koneserów muzealnictwa, dokonały takiego zbiorowego podsumowania wszystkich zabytków i dzieł sztuki znajdujących się na terenie naszego powiatu.

Nikt przedtem w sposób całościowy i powszechny nie zadał sobie trudu na cierpliwe, monograficzne ujęcie wszystkich reliktów powiatu węgrowskiego we wszystkich jego miejscowościach w sposób tak dokładny i dociekliwy, jak dokonano tego przez dwoje wyżej wymienionych ludzi. Dzięki im za ogromny wkład pracy włożonej w wielki i dociekliwy trud badania na pewno cierpliwego i niezwykle cennego docierania do zapomnianych i na pozór mało interesujących świadków minionych czasów. Należy tylko żałować, że nakład tego wydawnictwa był zbyt niski, że nie mógł zaspokoić szerokich potrzeb zwolenników czci i ochrony dawnych pamiątek.

Opracowanie powyższe powinno znaleźć się w każdej bibliotece na terenie całego powiatu, w każdej szkole, a nawet w wielu domach. Dla szkół w powiecie węgrowskim, a także i w powiatach sąsiednich, jest to niezrównany przewodnik w organizowaniu krajoznawczych wycieczek szkolnych dla poznawania przede wszystkim własnego regionu. Podczas młodzieżowych włóczęg i wędrówek regionoznawczych katalog ten będzie z pewnością doskonałym nie tylko przewodnikiem, lecz także informatorem, w którym z niezwykłą znajomością spraw i rzeczy podane jak najbardziej dokładnie dane o wszystkich skatalogowanych reliktach w 35 miejscowościach naszego powiatu. Najbogaciej, bo obfitującymi w najliczniejsze dokumenty i zabytki z dawnej przeszłości, potraktowano stolicę powiatu – Węgrów, potem wielowieczny, stary Liw, Starąwieś, Miedznę i Wyszków.

Na stronicach 16 i 17 tego cennego wydawnictwa poświęcono 28 wierszy również i naszemu Sadownemu, zaś na stronie 3 Grabinom z naszej GRN i w części ilustracyjnej zamieszczono 7 fotografii ważniejszych zabytkowych reliktów przeszłości ziemi sadowieńskiej. Zdjęcia te wykonane z najwyższą starannością przedstawiają: Fig. 82 rzeźbę Matki Boskiej Bolesnej pochodzącą z około poł. w. XVI, Fig. 84 rzeźbę w drzewie św. Jana Ewangelisty z około poł. w. XVI, Fig. 89 Krucyfiks z wieku XVIII, Fig. 92 Grabiny kapliczkę przydrożną. Rzeźba św. Jana Nepomucena z 2 połowy w. XVIII, Fig. 134 Ornat z w. XV/XVI, Fig. 135 Ornat z w. XV/XVI i Fig. 136 również Ornat z w. XV/XVI.

W ogólnym tekstowym ujęciu dotyczącym naszego regionu mówiąc o Grabinach wspomniano, że znajduje się tam: /cytat dosłowny/ „KAPLICZKA PRZYDROŻNA. Przy drodze z Sadownego do Brzuzy. Wzniesiona w. XVIII. Drewniana, konstrukcji zrębowej, oszalowana. Na planie kwadratu. Wejście zamknięte łukiem odcinkowym, po bokach okienka. Daszek namiotowy, gontowy, pobity blachą. Wewnątrz rzeźba św. Jana Nepomucena, późnobarokowa 2. poł. w. XVIII.”

Z uwagi na większą ilość reliktów zabytkowych znajdujących się w Sadownem poświęcono im więcej miejsca na str. 16 i 17 tego cennego katalogu.

Znajdujemy tam w dosłownym brzmieniu „SADOWNE. KOŚCIÓŁ PAR. p. w. św. Jana Chrzciciela. Pierwotny drewniany wzniesiony 1524., parafia erygowana przez kapitułę kolegiaty warszawskiej. Obecny wzniesiony 1906-9, wg projektu Z. Zdańskiego, po rozebraniu drewnianego zbudowanego 1748. Neogotycki. Murowany.- Tabernakulum pocz. w. XIX. Chrzcielnica pocz. w. XIX. W nowych ołtarzach bocznych obrazy: 1. Matki Boskiej z Dzieciątkiem 2 poł. w. XVII lub pocz. w. XVIII w sukience nowszej; 2-3 śś. Kazimierza i Jana Chrzciciela sygn J/ózef/ Buchbinder 1886. Obrazy: 1. św. Jana Nepomucena w. XVIII; 2. św. Kazimierza w. XVIII o charakterze ludowym, znacznie przemalowany; 3. św. Antoniego Padewskiego w. XVIII/XIX; 4. Chrztu w Jordanie 1 poł. w. XIX; 5-6. św. Piotra i Pawła w tondach, 1 poł. w. XIX. Krucyfiks późnobarokowy po poł. w. XVIII. Krzyż procesyjny rokokowy 2. poł. w. XVIII. Monstrancja rokokowa ok. poł. w. XVIII z nieczytelną puncą na nodusie. Kielich gładki w. XVIII. Puszka gładka w XVIII. Bęben w. XVIII. Trzy ornaty z bokami późnogotyckimi z brokatu aksamitnego w duże owoce ananasu w. XV/XVI. PLEBANIA. Zbudowana 1828, nieznacznie przerobiona. Drewniana, konstrukcji zrębowej, tynkowana, parterowa. Na planie prostokąta, siedmioosiowa, z nowszym gankiem na osi. Układ wnętrz dwutraktowy z sienią na osi, w której komin arkadowy. Kryta dachem dwuspadowym, z naczółkami, gontowym. Na plebanii dwie rzeźby: Matka Boska i św. Jan Ewangelista z grupy Ukrzyżowania, zapewne z belki tęczowej, późnogotyckie ok. poł. w. XVI, odnowione ok. 1960.”

Oczywiście w Katalogu tym jest mowa o istniejących aktualnie zabytkach. Obowiązkiem zaś naszym jest nie tylko omówienie na tym miejscu wzmiankowanych w powyższym opracowaniu, lecz także wspomnienie o tych, które były, a z różnych powodów znikły, lub zostały brutalną ręką starte  z powierzchni naszej ziemi. Spora ich ilość nie odżyje na nowo już nigdy by świadczyć o minionych dawno czasach. Przestały istnieć bezpowrotnie i tylko wspomnienia o nich krążyć będą wśród mieszkańców naszego regionu, a z biegiem czasu słuch o nich może zaginie zupełnie.

Zatem chyba jakąś koniecznością historyczną wynikającą z nakazu naszego regionu będzie przypomnieć je potomnym, że kiedyś były, istniały i spełniały sobie powierzoną rolę.

Źródło: SADOWIEŃSKIE OBRAZY – Zebrane wspomnienia z dawnego i bliższego życia Sadownego i okolic, Edward Sówka – SADOWNE 1970