AKTA POGŁÓWNEGO Z LAT 1662-1674 – CZĘŚĆ I

PARAFIE BROK, SADOWNE, ZARĘBY KOŚCIELNE W REGESTRACH POGŁÓWNEGO Z LAT 1673 ORAZ 1674.

W ósmym tomie „Rocznika Ostrowskiego” ukazał się artykuł autorstwa Adama Dobkowskiego Mieszkańcy miasteczka Ostrowi w drugiej połowie XVIII w. w świetle rejestru pogłównego 1674 r. Zawarte tam informacje skłoniły mnie do wertowania akt w celu odnalezienia rejestrów tyczących innych miejscowości regionu.

Od zamierzchłych czasów nie tylko w Polsce obciążano daninami szczególnie, a często wyłącznie najniższe stany społeczeństwa z wyłączeniem szlachty i duchowieństwa. Tak na przykład podatku gruntowego, jakim był pobór łanowy „ślachcic, który miał poddanych czyli kmieci, nie płacił wcale”, gdyż cały ciężar „spadał tylko na ludność kmiecą czyli na chłopów, zarówno w dobrach ślacheckich, jak i duchownych oraz królewskich”. Przychodziły jednak na Rzeczpospolitą tak ciężkie terminy, że dla kraju ratowania trzeba było sięgnąć do sakiewek także stanów uprzywilejowanych. Po raz pierwszy powszechny podatek pogłówny uchwalono w obliczu nawały tatarskiej w roku 1520. Przypomniano sobie o tej daninie ponownie w roku 1590, w obliczu groźby wielkiej wojny z Turcją. Gdy jednak niebezpieczeństwo przeminęło, to pobór podatku odwołano.

Naszym przodkom zdarzało się nie wywiązywać skrupulatnie ze wszystkich ciężarów podatkowych. Mikołaj Rej przytacza w swym dziele Żywot człowieka poczciwego dwie anegdoty o sprytnym wójcie, który oszukał poborcę podatku pogłównego i łanowego. W pierwszej dykteryjce chodziło z pewnością o pogłówne z roku 1520. Wójt polecił gromadzie, aby przy poborze daniny, co miało mieć miejsce nazajutrz, nie było we wsi więcej niż stu ludzi, pozostali zaś „niech się rozlazą albo na orzechy, albo na roboty”. Poborca wprawdzie oponował, że w tak dużej wsi musi żyć kilkuset ludzi, ale przebiegły wójt „z oną zakrzywioną postacią jako prostaczek” obstawał przy swoim i stosując przeróżne wykręty, wystrychnął poborcę na dudka. Za zaoszczędzone tym sposobem pieniądze wójt „z gromadą pił dwie niedzieli”.

Więcej na stronie https://madzelan.cba.pl/akta-poglownego-z-lat-1662-1674-czesc-i-parafie-brok-sadowne-zareby-koscielne-w-regestrach-poglownego-z-lat-1673-oraz-1674/