Ku Niepodległości…

Polska Organizacja Wojskowa (POW) – tajna organizacja wojskowa, powstała we wrześniu 1914r. w Warszawie z inicjatywy Józefa Piłsudskiego.

Działalność POW była skierowana przeciwko zaborcom, ale organizacja zajmowała również wrogie stanowisko wobec rewolucji bolszewickiej w Rosji. W listopadzie 1918r. jej członkowie uczestniczyli w przejmowaniu władzy od Austriaków w Galicji i rozbrajali żołnierzy niemieckich w Królestwie Polskim. W grudniu 1918r. POW została wcielona do Wojska Polskiego i uczestniczyła w wojnie przeciwko bolszewikom w 1920r. Zalążki POW w powiecie węgrowskim zaczęły powstawać w 1916r…

Postanowiono rozszerzyć działalność POW na tereny gmin: Sadowne, Stoczek i Prostyń. Tak powstała w rejonie zakonspirowana placówka, a wkrótce zorganizowano pluton POW, w skład którego weszli ochotnicy z ww. gmin. Pluton liczył około 30 osób (z gminy Sadowne było ich 18). Z tej osiemnastki większość pochodziła ze wsi Wilczogęby …

W listopadzie 1918 r. Niemcy zaczęli opuszczać te tereny, rekwirując ludności konie i bydło, i wycofywali się do Prus Wschodnich przez Brok, Ostrów Mazowiecką i Ostrołękę. Sadowieński pluton POW brał udział w rozbrajaniu Niemców. 18 listopada zauważono, że palą oni dokumenty i opuszczają swoją komendanturę w Sadownem. Peowiacy rozbroili wtedy w Sadownem posterunek żandarmerii. Pomogło im jedenastu żołnierzy polskich ze Szkoły Podchorążych Piechoty z Komorowa k. Ostrowi Mazowieckiej pod dowództwem por. Stefana Roweckiego (późniejszy dowódca AK – gen. „Grot”) i czterech uzbrojonych cywilnych ochotników z Broku. Używając podstępu, rozbroili oni pod Zieleńcem kompanię niemiecką, liczącą około 160 żołnierzy, która podążała przez Sadowne na stację kolejową. Po rozbrojeniu i zabraniu im zrabowanych koni i bydła, Polacy zwolnili Niemców, którzy udali się na stację, gdzie czekała na nich inna kompania. Stąd koleją pojechali do Brześcia Litewskiego, gdzie koncentrowały się większe siły niemieckie.

Uzbrojeni członkowie POW objęli warty w Sadownem i na stacji kolejowej, a potem przeszli do Węgrowa, gdzie ochotniczo wstąpili do organizującego się Wojska Polskiego – zasilili szeregi 22 pułku piechoty stacjonującego w Siedlcach. W szeregach tego pułku peowiacy walczyli w 1920r. na Polesiu przeciwko nacierającej Armii Czerwonej …

Po 13 latach u mieszkańców wsi Wilczogęby pojawiła się myśl uczczenia pamięci członków miejscowej placówki POW, poległych na polu bitwy lub zmarłych później w wyniku utraty zdrowia na froncie … Z zebranych składek mieszkańcy wsi zbudowali pomnik w kształcie obelisku. Stanął on w Wilczogębach naprzeciw szkoły. W górnej części cokołu widniał odciśnięty krzyż, a poniżej była umocowana marmurowa tablica o wymiarach 50×50 cm z następującym napisem:

POLEGŁYM za OJCZYZNĘ

Z PLUTONU

POLSKIEJ ORGANIZACJI

WOJSKOWEJ

podch. T. Wierzbicki poległ w 1919 r.

plut. J. Wycech                 „ – „ 1920 r.

sierż. A. Iwański               „ – „ 1920 r.

st. sierż. E. Sokołowski     „ – „ 1920 r.

plut. S. Gajewski                 zm. 1928 r.

Mieszkańcy wsi

Odsłonięcia pomnika dokonał 3 września 1933r. starosta powiatu węgrowskiego Wiśniewski, a pomnik poświęcił sadowieński ksiądz Sobolewski …

W 1939r. tuż przed zajęciem Wilczogąb przez wojska hitlerowskie, mieszkańcy wioski prawdopodobnie uznali, że ten pomnik patriotycznego czynu może zostać zniszczony przez Niemców, albo że może stanowić zagrożenie dla członków rodzin, których nazwiska widniały na obelisku. Zdjęto więc z pomnika marmurową tablicę i ukryto … gdzie przetrwała okres okupacji.

Po wojnie znowu obawiano się przywrócić tablicę na swoje miejsce, gdyż wymienieni na niej żołnierze zginęli na wschodzie w walce z bolszewikami. Tablica dalej pozostała w ukryciu, tylko zmieniła swoją kryjówkę … Leżała dobrze ukryta kilkadziesiąt lat … Dopiero w latach dziewięćdziesiątych, podczas rozbiórki starego domu, marmurowa tablica odnalazła się – była schowana w podwójnym suficie budynku. Po odnalezieniu trafiła w 1998r. do Muzeum Ziemi Sadowieńskiej, gdzie można ją oglądać (w 1967r. na pomniku umieszczono inną tablicę – Pamięci mieszkańców wsi Wilczogęby, którzy w latach 1918 – 1945 oddali życie za Ojczyznę, za wolność i sprawiedliwość społeczną, na której widniało 17 nazwisk mieszkańców wsi).

Źródło:

Pomnik POW w Wilczogębach – A.Firewicz, DZIEJE WSI WILCZOGĘBY od czasów najdawniejszych do roku 1973, Tomasz Szczechura, Warszawa 2004 (pozycja książkowa dostępna w zbiorach Gminnej Biblioteki Publicznej w Sadownem)